Sostennos soamente o amor, acotío desprezado. O amor paxaro nunha gaiola. O amor que escolle vivir encarcerado. O amor imparable e o amor á cadea. O amor un día ferido, ao seguinte esnaquizado. O amor rexurdido.
Nas súas dispares feituras, o amor billete de ida. Que é e non se reflicte. O amor que cala e o que é silenciado. O amor que se agocha, errático, nas tebras dun orgullo ferido. O amor á beleza, de infindas maneiras marxinada. O amor á forma e á silueta. Ao abismo, ás marxes. Ás augas dun río en fuxida, ao illó dun prado cercado. O amor á espiña, defensa do pétalo albiscado. Ao conflito, tamén, que en ti se tece, que nas mans me ferve. O amor á cerna e á mirada, nela debuxado. E o amor debuxando a mirada.
Sostennos o amor, na humidade da outonía, na folla do carballo. O amor en travesía e o amor ancorado. O amor que sempre é hoxe e que nunca é pasado, que no cancro do presente salta o valado.
Das romarías do concello de Castroverde, a da Virxe do Carme, a un quilómetro de Vilabade, foi no seu tempo unha das de maior tradición e concorrencia de fieis e amantes do bo xantar e a esmorga. Actualmente perdeu parte do seu esplendor, e non só por mor da pandemia. O despoboamento do rural e o cambio de costumes da xente nova fixeron que ano tras ano fora perdendo pulo.
Nunha variante do Camiño Primitivo, despois de baixar de A Baqueriza, alto que delimita os concellos de Baleira e de Castroverde, álzase unha pequena ermida, construída a principios do século XVII por iniciativa da familia Montenegro- Páramo Osorio Ulloa; crese que sobre un antigo santuario vinculado ao hospital de Peregrinos de San Gabriel.
Trátase da ermida en honra á Virxe do Carme. Ermida que se atopa no medio dunha fermosa carballeira; coma diría o asturiano Xurde Morán, gran coñecedor do Camiño Primitivo, “en un paraje deliciosamente mágico y encantador, absolutamente de cuentos de hadas”. A carón dela encontramos a fonte do Romeiro, vinculada aos peregrinos, coma o seu nome indica. Fonte onde é preciso deterse e botar un bo grolo das súas frescas e cristalinas augas.
“Fuente y capilla, campo de romeros y carballos, aportan especial solaz y sosiego a la estampa. Difícil sustraerse a la tentación, con la excusa de pararse a descansar y beber agua, de dormir una apacible siesta o relajarnos releyendo nuestros mapas y guías”, volve dicirnos Xurde Morán, no seu espléndido blog adicado ao Camiño do rei Afonso II o Casto.
Todos os primeiros domingos do mes de agosto celébrase a citada romaría. Eu hai moitos anos que non acudo a ela, pero cando era neno, e logo xa máis mozo, non me perdía unha. O meu padriño, José, xunto co cura D. Manuel, foi un dos encargados de recuperar a tradición que estaba case esquecida, pasando a ser a romaría máis importante do noso concello e dos concellos limítrofes. Alí todos os anos acudían fieis e non tan fieis a pasar o día, enchendo a carballeira e prados contiguos, acotío tan silenciosos, de merendas e de xolda.
Un dos que nunca faltaba era “Epiteto”. Por este nome moitos/as non se darán conta de quen falo, pero se digo Paco Pestana, coido que non me será preciso dar máis explicacións. O alcume de Epiteto, vén de cando un día, ante unha pregunta do mestre, no canto de responder epíteto, respondeu epiteto, e xa lle quedou para sempre. Paco, despois de deixar a comuna de Negueira, veuse cun amigo vivir na vivenda da escola de Rodinso, moi preto da casa de Lameliña, de onde era o meu padriño José. Alí foi onde empezou a traballar cos toros dos carballos ou castiñeiros e a ter máis relación con José, “Padre escapulario”, que era así coma era coñecido na comarca, por portar un grande escapulario da Virxe ao pescozo durante os días de romaría ou cando se celebraba algunha misa na citada capela.
Dúas persoas totalmente diferentes. “Epiteto”, ateo radical e “Padre escapulario”, católico fervente, membro da Adoración nocturna na catedral de Lugo e de misa diaria. Algo que non impedía que tivesen unha boa relación e que todos os primeiros domingos de agosto coincidisen na carballeira do Carme, cada un co seu cometido. José preocupado polas misas e polas contas da confraría e saíndo a dar a súa prédica relixiosa ao palco dos gaiteiros e Paco de troula polo prado ou subíndose a un carballo para predicar o amor libre ou o primeira cousa que se lle viña á cabeza. Algo, si tiñan en común, o baile; cando os gaiteiros se poñían a tocar unha muiñeira ou unha xota, ou a orquestra Variedades de Viveiro, que nunca faltaba, alí estaban os dous dispostos a botar unha baila.
A capela do Carme, lugar de obrigada visita. Visita non sen antes facer unha parada en Vilabade e visitar a súa fermosa praza, con dous monumentos salientables: o pazo do S. XVII e a Igrexa de Santa María, coñecida como a catedral de Castroverde. Igrexa do S.XV, de estilo gótico, con elementos do barroco e neoclásico na fachada e unha soa nave abovedada. No interior destaca a imaxinería e altares do S.XVI. Actualmente está considerada Ben de Interese Cultural.
Di a lucense María Reimóndez no seu Galicia en bus(Premio JohanCarballeira 2017): “Non me afago a que Lugo sexa unha estación de paso”. E precisamente decido volver a estas páxinas tras varios días escoitando falar de “AVES de paso” e desa teima de querer conectarnos a un centro omnipotente mentres as periferias resistimos como podemos (Ourense- Madrid: 2.15 h/ Lugo- Compostela: 2.43 h).
Estamos ante un poemario escrito desde a propia experiencia da autora, como usuaria frecuente de autobús, no que atopamos versos dun importante calado político e social. Ao longo deste particular traxecto, estruturado en catro partes, a escritora vai colocando varios sinais que nos interpelan dunha ou outra forma: lugares-lembranza, camiños que toman a palabra, toponimias e arquitecturas desde unha perspectiva de xénero… A medida que avanzamos na lectura, aparece, asemade, unha especie de intermitente baixo uns textos dun documento titulado O transporte público rodoviario na Galiza, escrito por un tal M. Roda, que vai xerando un interesante diálogo poético até o final da obra.
“Se cadra por iso din que en Galicia hai tanta poesía, porque vivimos en permanente estado fragmentario.
Resposta de M. Roda na defensa da súa tese”.
“Transformarei en poesía
o meu destino.”
Quen sabe, quizais aínda non é demasiado tarde para empapármonos do espírito rebelde que aquí se desprende e reivindicar fervorosamente o noso punto de partida e o destino que queremos.
Cando Luís do Merlo non acudiu un serán á lectura colectiva das oito, ninguén lle deu importancia. Era normal que de vez en cando alguén faltase por atoparse indisposto ou por algunha urxencia, sen que puidese avisar da súa ausencia. Pero que ao día seguinte tampouco se presentase, sen dar ningún tipo de explicación, empezou a levantar sospeitas; sospeitas que se fixeron evidentes cando por terceira vez non apareceu pola biblioteca.
Aquel mesmo serán, en asemblea urxente, decidiron nomear unha representante que fora falar con el, por ver que lle acontecera. A elixida foi Adela do Couso, muller de carácter afable e conciliador, que xa outras veces tivera que intervir en situacións conflitivas e con resultados satisfactorios. Quedou de presentarse a primeira hora da mañá seguinte na casa do Merlo.
Luís vivía nunha pequena casa, un pouco afastada da aldea. Era viúvo e sen fillos, labrego e tamén zoqueiro, aínda que deste tipo de calzado, xa en desuso, só facía algún de vez en cando para unha tenda de agasallos típicos de Lugo. Cando chegou Adela estaba regando os tomates, era pleno mes de agosto e ía máis de tres semanas que non caia unha gota de auga.
—Bo día, Luís. Este ano non imos ter nada, con esta seca morre todo. No que levamos de verán só choveu un día ou dous a principios de mes. Unha ruína.
—Que milagre, Adela. E logo que che trae por aquí?
—Pois xa o debías saber, penso eu. Que che pasou estes días?
—Nada muller, que me ía pasar?. Que non se me apetecía ir.
—Non se che apetecía? E non sabes que é obrigatorio acudir, e se non se pode, xustificalo?
—Boh! boh! Déixate de andrómenas. Non fun porque non me deu a gana e xa está.
—Mira ben o que fas e o que dis, Luís, que pode traerche problemas.
—Non teño tempo nin ganas de lerias. Lisca e dilles o que queiras —rematou a conversa Luís, dando media volta, seguindo coa rega e deixando coa palabra na boca a Adela.
Esa mesma noite volveu haber xuntanza e convocouse para o día seguinte ao veciño díscolo para que dera explicacións. Cousa que fixo. Aduciu que xa levaba máis de tres meses sen ler nada e que aínda que ía ás lecturas colectivas, era todo aparencia, que pasaba as follas para disimular, pero que xa non lía . Que canso de finxir decidira cortar polo san e non volver máis. Dixo que se dera conta de que a lectura alienaba á persoa, que ler todas esas fantasías para o único que servía era para volver a un tolo e que desde que deixara os libros sentíase máis libre e o que era máis importante, totalmente feliz.
Non houbo xeito de que rectificase, polo que despois dun longo debate decidiuse expulsalo da comunidade e ofrecerlle a cova da rula para ir vivir; veredicto que aceptou de bo grado
—Antes de coller outro libro, voume vivir co lobo que me comprende bastante mellor ca vos —sentenciou.
Mais o que parecía ser nunha simple anécdota, non sería tal, senón todo o contrario, sería a mecha que prendería o lume.
Ao cabo dunha semana ausentouse Piedade da Torre, logo Eusebio, o Capador, Manolita da Fonte, Pedro Barxas… Non había maneira de apagar aquel lume que ameazaba con converterse nun incendio devastador, polo que foi preciso decretar unha amnistía e permitir a volta dos exiliados, deixando liberdade para que cada quen fixese o que considerase.
Mais as desercións continuaban , cada vez acudían menos veciños á biblioteca, ata que rematou por non ir ninguén. Era urxente unha asemblea para tomar unha decisión definitiva. Alí cada quen expuxo as razóns polas que deixara de ler, algunhas ben curiosas, pero todas cun nexo común, que esquecerse dos libros lles dera máis sosego, que estaban fartos de pensar tanto e que o único que lles producía era desacougo. En definitiva, que agora eran máis felices, coma xa dixera no seu día, Luís do Merlo.
A asemblea, despois de varias propostas, entre as que se atopaban a de queimar os libros e usar a biblioteca para lugar de repouso onde poder acougar do labor diario, ata outras que avogaban por queimar todo o edificio e que non ficara pegada algunha do que fora lugar de lectura, optou por unha solución intermedia. Deixar todo tal coma estaba, ben pechado, coa prohibición, baixo pena de exilio, de entrar no seu interior, e que fora o tempo, implacable verdugo, o encargado de facer xustiza. A xuntanza rematou coa declaración de, “Castrofoxán, aldea ceibe de libros”.
A prensa non agardou un día para facerse eco da noticia, que adquiriu carácter internacional. Desde esa data, aldeas, cidades, rexións, incluso nacións, seguiron o ronsel de Castrofoxán. Un verdadeiro andazo, que de seguir así, suporá en pouco tempo a desaparición total do que, ata o de aquí, foi un dos máis importantes vehículos de transmisión cultural.
