Hoxe imos viaxar a un precioso recuncho do Bierzo Alto, Colinas del Campo de Martín Moro Toledano. En principio chama a atención o seu nome tan longo, que xunto con Gargantilla del Lozoya y Pinilla de Buitrago, na provincia de Madrid, é un dos nomes máis longos de vilas da Península. Mais non só o seu nome é curioso, a mesma aldea é un oasis de beleza e sosego, onde o silencio é o rei, sendo só alterado polo murmurio das augas dalgunha fonte, ou do Boeza, río que a atravesa. Atópase no concello de Igüeña, preto de Bembibre e a uns 50 km de Ponferrada.
Colinas, que é así coma se coñece popularmente, está protexido polos cumes do Catoute e Arcos da Auga e bañado, coma veño de dicir, polo río Boeza, cunha altitude duns 1200 m. Tanto a aldea coma o seu entorno, embebido de natureza, constitúen un Conxunto histórico, coma así foi declarado no ano 1994, onde semella que o o tempo se detivo lustros atrás.
Apenas unhas cincuenta almas, habitan este pintoresco lugar, a maioría xente maior, aínda que chegado o verán, a poboación aumenta considerablemente, grazas aos emigrantes e visitantes, que veñen pasar uns días a casas habilitadas para o turismo rural. Aquí tamén, coma en todo o rural, o despoboamento é un mal endémico. Sirvan de exemplo, Urdiales de Colinas e Los Montes de la Ermita, dúas aldeas, moi pretiño de Colinas, na actualidade, baleiras.
Segundo chegamos temos que deixar o coche á entrada, porque, agás aos veciños, non se permite a entrada de vehículos. Unha ponte medieval que cruza o río Boeza será o primeiro que nos atoparemos, para dar paso a rúas empedradas e un conxunto de vivendas en pedra e de teito de lousa, con corredores e balcóns de madeira, típicas desta comarca berciana. Logo a Ermida do Santo Cristo aparecerá á nosa vista, cun precioso arco, por debaixo do cal teremos que pasar. Dise que por aquí, outrora, pasaron peregrinos camiño de Santiago de Compostela.
A fonte de San Juliano, de fresca auga, é outro lugar a visitar, sen esquecernos de beber un grolo e, se levamos unha botella, de enchela do prezado líquido. Se seguimos camiñando chegaremos á Praza Bocos, o centro do lugar. Iso si, a non ser que sexa en verán, é fácil que non nos crucemos con ninguén. Coma dixen ao principio, aquí o silencio e o rei e a soidade, a súa compañeira.
Non podemos deixar este paradisíaco entorno sen dar un paseo pola beira do Boeza e observar os antigos muíños de auga que se encontran no seu curso e, se temos tempo e, sobre todo, se decidimos pasar uns días, realizar diferentes rutas de sendeirismo en pleno contacto coa natureza. Unha delas, moi interesante é a que une Colinas con Bembibre, a segunda localidade, en poboación, do Bierzo.
E coma remate, destacar o edificio que se coñece co nome de “Sede Estable de Artesanía” un espazo con diversas salas onde artistas da zona expoñen as súas obras e no que tamén se celebran recitais e eventos poéticos.
Animo, pois, a que en calquera fin de semana ou vacacións vos acheguedes e coñezades esta fermosa aldea, que tan preto está de nós, coma moitos outros lugares, e que descoñecemos. Ah! E non vos esquezades dun bo cocido, con botelo e chourizos caseiros e, se sodes máis de peixe, podedes degustar un bacallau con patacas. Todo isto regado cun Mencía ou un Godello da zona.
Na miña época de estudante en Lugo, a Biblioteca atopábase nos baixos da Deputación. A min realmente só me interesaba para pedir libros, ou rara vez para quedar con algún compañeiro co fin de facer algún traballo en equipo. A estudar ou realizar tarefas non adoitaba ir, custábame moito concentrarme e o normal era que acabase lendo o libro que viña de pedir prestado e, dese xeito, atrasar o traballo do día seguinte.
Mais, cando non tiña ningunha tarefa nin exames á vista, despois de entregar o libro e de recoller un novo, ía para a sala de lectura, sacaba uns apuntes calquera e facía que estudaba. A intención era agardar a que aparecese algunha moza para tentar cortexar con ela. Xamais sucedeu tal cousa, xamais, agás un pequeno amago unha tarde de finais de maio, non se me esquece.
Cheguei, fixen o troco habitual de libros e funme sentar xusto enfronte dunha rapaza moi concentrada na lectura dun libro. Saquei apuntes e comecei a escribir o que se me ocorría nun folio, mentres de esguello ollaba para a moza. De alí a un bocado, escoitei unha especie de murmurio. Era ela, que declamaba:
Comme je descendais des Fleuves impassibles,
Je ne me sentis plus guidé par les haleurs:
Des Peaux-Rouges criards les avaient pris pour cibles,
Les ayant cloués nus aux poteaux de couleurs…
–De quen é? –pregunteille.
–Non coñeces a Rimbaud?
–Si, pero nunca lin nada del.
Amosoume o libro: “Oeuvres complètes”. Arthur Rimbaud. Gallimard. 1972. Pregunteille onde o comprara e díxome que na libraría Alonso.Tomei nota do mesmo, e seguimos falando de poesía e das nosas preferencias literarias. Pasado un bo cacho, animeime e inviteina a tomar un café.
–Si, coma non. Imos ao Monterrei, se che parece ben —contestou ao momento.
O Monterrei era unha das cafeterías, na rúa das Docerías, a carón do restaurante ” La Coruñesa”, á que adoitabamos ir os estudantes. Para alí marchamos e despois de pedir uns cafés continuamos coa conversa, ata que ao cabo dunha media hora, aparece un mozo, dálle un bico e sentándose a seu carón, dille:
–Isabel, non quedamos en vernos na Biblioteca?
–Si, pero atopeime con este amigo –contestoulle, dirixindo a mirada cara a min– e aquí nos viñemos. Sabía que ti xa te darías conta que ía estar no noso lugar habitual.
Calou a boca e pediu un café. Empecei a encontrarme mal, sabía que non pintaba nada alí, así que pasados uns minutos, escuseime e deixeinos, dirixíndome directo cara a Praza do Campo. Entrei na Alonso e pedín o libro. Non o tiñan, pero comprometéronse a que en nove ou dez días o terían, como así foi.
A Isabel volvina ver nos días seguintes varias veces pola rúa abrazada a aquel rapaz. Nunca nos saudamos, facíamos coma se non nos coñecésemos. O curso estaba a piques de rematar e ao ano seguinte non volvemos coincidir. O amor de Isabel non o conseguín, pero si o do poeta de Charleville. Grazas ao encontro daquela tarde de maio, comezou a miña admiración polo autor de “Le bateau ivre”.
Eu que son de terra, que se me perdeu no mar? Coido que, talvez, un anaco de corazón. Calquera que ame esta terra está mirando para o mar de vez en cando, está lanzando preguntas a un horizonte.
Tras o triste acontecemento do naufraxio do “Vila de Pitanxo” en augas de Terranova decido acudir á poesía, á nosa poesía de mar –o sal sandando asferidas. Leo, así, poemas de Antonio García Teijeiro, Manuel Rivas ou Elvira Ribeiro e é como chorar sobre auga, conmoverse a sabendas que nada podemos mudar, abrazándonos a esta fraxilidade que nos define. Porén, o salto cronolóxico vén da man de Manuel Antonio. De súpeto, aparece coma un faro e volvo a De catro a catro.Desta vez fágoo nunha fermosísima edición, coidada até o detalle, de Alvarellos.
Case un século despois da súa saída ao prelo, De catro a catro. Follas d’undiario d’abordosegue estando de plena actualidade. Mudaron as estradas, os ferrocarrís, mais o mar non tanto. Quizais porque el mellor que ninguén pode presumir de indomábel. E nas páxinas deste poemario, empapadas aínda envangarda, atopamos a soidade, o medo, a calma, a admiración que provoca este xigante. Até as notas que o autor deixa estratexicamente apartadas do poema amosan unhas imaxes potentísimas, que nos revelan que a poesía,cando realmente o é, perdura nos límites do tempo. Velaquí un exemplo:
“O mar adentro é unha illa d’auga
rodeada de ceo por todas partes”.
Non veño a descubrir nada, a crítica xa salientou no seu día o valor da edición deste manuscrito. Tan só detéñome neste oasis, e convido a que se deteñan,para lembrar a figura de Manuel Antonio e a aqueles que perderon a vida no mar.
Non recordaba ben cando fora a última vez que vestira dunha cor diferente, sempre se lembraba así, de escuro. Con seis anos falecéralle o pai, cumpría amosar a dor descarnada e fría, o irmán máis pequeno estaría envolto nunha mantiña de “alivio” porque non era cuestión de que a dor se cebase naqueles corpiños tenros e indefensos, que sen comezar a vivir xa viran a morte de preto.
A da gadaña viña sempre para levalo todo, como dicían as vellas, para levar as ilusións, os proxectos, as esperanzas, os sorrisos, os cartos,… Co tempo, foi deixando a lóbrega túnica, porque era moza e non pode ser noite para sempre. O día do casamento ía de negro, a cor da elegancia, a cor que tanto aborrecía, porque xa se convertera nunha segunda pel, algo que non por iso tiña que agradala.
Lembraba que a súa nai cando soubera que ía casar con aquel home, fartara de chorar, a súa filla ía ser a viúva dun vivo, un home, do que con sorte sabería uns poucos meses logo de cada marea, ao que lle contaría como medraban os fillos entre cortos e cambios cada vinte días, un señor a quen a súa prole recoñecería polo que a nai contase, do pouco que sabía del.
Os veráns de néboas espesas, as enloitadas mulleres de idades indefinibles, subían o camiño á capela, a aquela atalaia herdada doutros pobos para facer roldas e tocar a campá ata que a néboa se disipaba, nunca se sabía cando un fillo, un pai, un marido, ou un irmán podía estar chegando a porto e non querían que na pescuda o casco se esnafrase contra os cons.
Naufraxio, era aquela palabra que entraba nas casas para facelas salitre, para esmigallalas, e facer de quen as habitaba, un espectro. Os do seguro amais dos pésames, tiñan no servizo un bote ou dous de tinguidura negra, porque o negro era para a morte e tamén para a vida, pero que pasaba con aqueles a quen non podían enterrar porque non apareceran? Como ser pode ser viúva ou orfa dun espectro?
A causa da loucura de Alonso Quijano, foi a lectura desmedida de libros de cabalería. Algo parecido lle pasou a Katsumoto (neno vitorioso) coa lectura obsesiva de libros de Manga.
Ben, realmente o noso heroe, chamábase Eladio Ferreiro, veciño dunha aldea do Corgo, pero que un bo día decidiu cambiar o seu nome polo de Katsumoto Ferreiro, tal era o amor e a paixón polas historietas xaponesas.
Ao principio esta afección, agás o cambio de nome, non afectou a súa vida profesional nin social. El exercía de funcionario na Delegación de Facenda da Xunta, estaba casado con dous fillos e levaba unha vida normal; iso si, no tempo de lecer non paraba de ler manga, algo que provocaba algunha pequena discusión coa súa esposa, pero sen chegar nunca o sangue ao río.O problema veu a raíz da lectura de “ O home sen talento” de Yoshiharu Tsuge. Aquí, o protagonista, Sukezo Sukegawa, autor de éxito no mundo do Manga, decide esquecelo, para adicarse á arte do Suesiki -busca da beleza natural nas pedras-. Coas pedras que vai atopando instala un posto á beira do río, para vendelas aos turistas, pero o negocio resulta un auténtico fiasco, con consecuencias na súa vida familiar.
Katsumoto, impresionado pola historia de Sukezo, decide emulalo, substituíndo as pedras por carrabouxos. Os carrabouxos, bugallos, ou bolas de cuco -así é coma lles chamaba eu, de neno- son unha reacción de defensa dalgunhas árbores, coma os carballos, fronte a certos insectos véspidos.
Así, Katsumoto, parte do seu ocio, empezouno a adicar a percorrer as carballeiras da contorna, ampliando cada vez máis o círculo, á procura do prezado obxecto. Mesmo á muller e aos fillos pareceulles ben. Polo menos saía con eles polo monte e xa non estaba tantas horas mergullado nas malditas historias xaponesas. Que errados estaban!
Cando xa conseguiu unha boa colección, o seguinte paso foi pintalos e decoralos. Ata aquí a cousa máis ou menos normal. A familia non podía sospeitar o que viría ao cabo dun tempo, non moi lonxano.
Un bo día, chegou do traballo dicindo que se cansara de atender á xente, que so lle ían con lerias, que estaba cheo, e que ía montar un posto de venda de bugallos. O desgusto da muller e dos fillos foi tremendo. Trataron de convencelo, pero todo foi en van.
Á semana seguinte, en torno á praza de Abastos de Lugo, puxo o seu posto. Como lle pasara a Suzeco, os seus produtos foron totalmente ignorados. E os poucos posibles clientes que se achegaron por alí, foi para mofarse del. Mais el seguiu erre que erre, e, claro, as consecuencias familiares, xa se pode un imaxinar, foron devastadoras, ruptura total da convivencia, tendo que abandonar a casa e pasar as noites durmindo no parque ou nun caixeiro dun banco.
Así continuou co posto, durante case un ano, ata que un día desapareceu e ninguén volveu saber nada máis del.
O outro día paseando pola Gran Vía de Vigo pareceume recoñecelo nun viandante. Dirixinme a el e pregunteille se era Katsumoto e, efectivamente, era el. Contoume que levaba tempo na cidade, mendigando e vivindo do que podía. Por certo, non perdera a afección ao manga. Agora ía por todas as bibliotecas da cidade para poder lelos. Xa os lera unha e mil veces, pero tanto lle daba. Pregunteille polos bugallos e díxome que aquelo fora unha loucura, que estaba arrepentido de facelo, pero que xa era tarde para volver atrás. Cinco minutos escasos foi a nosa conversa, enseguida se despediu e continuou pola avenida adiante, camiñando con dificultade.
*O venres 18, foi a primeira presentación do libro “Paseando canguros”. O acto tivo lugar no CPI de Castroverde. Acompañáronme Pili Ferreiro, concelleira de cultura e deportes, Ánxela Gracián, escritora e tradutora e Manuel Vázquez, escritor e autor do prólogo.
