Durante as últimas semanas, cargadas de grande intensidade política, quixen repasar, quizais por certa analoxía co que estabamos a vivir, algúns dos acontecementos previos á Guerra Civil. Volvín aos apuntamentos académicos, que aínda conservo, e vin algúns documentais e programas de televisión, xa desaparecidos, coma La Clave. Aí dei co final dos días dun dos poetas que máis admiro: Federico García Lorca.
Visualicei, asemade, a serie Lorca, muerte de un poeta, coa angustia de saber que o docudrama relataba un dos episodios máis terríbeis e inxustos da nosa Historia. Tirando do fío, descubrín que a serie partía do libro La represión nacionalista de Granada en 1936 y la muerte de Federico García Lorca de IanGibson. Resultábame imprescindíbel, desde ese momento, saber algo máis sobre o escritor que, con tal fervor fervor lorquiano, recompilou aquel valiosísimo material. Así foi como cheguei ás páxinas de Un carmen en Granada.
A través destas memorias, coñecemos, por voz do autor, como transcorreu a súa infancia no seo dunha familia protestante irlandesa. A rixidez do puritanismo relixioso marcará eses primeiros anos de vida, non exentos de medos e conflitos internos. Pouco a pouco, descubrimos o Ian adolescente, que nos revela a paixón pola natureza e a ornitoloxía, en particular, até chegarmos ao hispanista comprometido coa democracia e o antifascismo. Talvez fose esa etapa adulta, pola súa investigación coma biógrafo de Lorca, a que máis me interesaba nun principio, porén recoñezo que a primeira, ademais de interesante, é esencial para comprendermos algunhas conexións que se poden estabelecer entre a súa vida e a do citado poeta.
En definitiva, Un carmen en Granada–soño cumprido polo dublinés, xa que pasou unha tempada nunha desas típicas casas granadinas con xardín secreto- déixanos ver, desde a honestidade afastada de calquera fabulación, os labirintos vitais de quen entregou boa parte do seu tempo á recuperación da memoria colectiva dos pobos ibéricos.
*Jesús Manso Rodríguez, foi un comandante franquista que o 21 de xullo ao mando do tercio de Lugo entra en Vilafranca do Bierzo. En poucos días caería toda a comarca nas mans dos fascistas. Ata vai uns meses esta praza de Lugo seguía a levar o seu nome. Hoxe é a praza dos Mártires de Carral.
Acéndense os versos que aínda me habitan e non son quen de agarralos. Soños vagalume na noite das silveiras. Agochado brillo da esperanza. Teño no bico un bico desprendido. Teño no peito as acrobacias do felgo. Na boca, un murmurio que asoma aos beizos e te procura. Agroma na humidade. Semella próximo a estoupar e, porén, non é quen de se falar. Non son quen de pronunciarme en ti. E non sei onde pousar esta sensación que renxe na saliva do silencio, afundida na barafunda da túa ausencia.
Hai persoas que son coma un libro aberto, tal é o caso de Gumersindo Pombeiro, un home que ten resposta para todo, fálese de agricultura, astroloxía, puericultura, gastronomía…, pero sobre todo de política.
Desde hai uns días decidín evitar no posible, tascas, cafeterías ou outros establecementos dese teor. O motivo non é outro que non atoparme, agora que o asunto politiqueiro está caldeado, con algún destes Gumersindos que non paran de amolar.
Gústame tomar un café tranquilo, asumindo que nun momento dado Antonio se poida cabrear con Manolín porque se deixou comer o tres de triunfo e bote uns berros que se escoiten no Cereixal: Me cago na cona que te pariu, sempre fas o mesmo! Eu que nese intre estou botando as pingas de augardente, pego un brinco, e aló vai media botella polo mostrador adiante. Serás pelandrán, agora tíñache que cobrar a botella enteira, dime a camareira. Estas cousas entran no cotián e xa estou afeito. Agora que alguén me solte un sermón sobre as bondades de Abascal ou do noso paisano Feijoo, non estou disposto a aturar.
Levaba días tomando o café tranquilamente na casa: Ben cargadiño, a metade dun vaso dos que uso para tomar viño, rebaixado cunhas xenerosas pingas de augardente. Pero hoxe decidín ir ao bar. Senteime nunha mesa da terraza e aínda ben non pedira, apareceu Gumersindo con outros tres colegas. Xa temos lea montada. Viñan falando de impostos, de que non había dereito a pagar tanto, que como non íamos defraudar, que se mellor en negro, bla, bla, bla… Ti que opinas?, me preguntaron. Eu? Pois que este café está moi bo; non hai bar en toda a vila que o prepare mellor. Non xa, non fai falta que digas nada, xa sabemos de que pé coxeas, sentenciou Gumersindo mentres os outros se botaban a rir.
Nisto que aparece Amparín e achegándose a Gumersindo, tras saudalo efusivamente, dille: A ver que pasa o 23. Temos que botar a esta tropa de mangantes que nos van levar á ruína. Tes razón muller tes. A este paso acabamos coma en Venezuela, respóndelle.
Estiven a piques de caer da cadeira do susto. Venezuela? Pero iso non estaba caducado? Mi madriña!, Venezuela, o que nos espera. Non puiden aguantar máis collín e levanteime e despedíndome deles díxenlles: E Venezuela non é o peor. ETA ETA que me dicides de ETA?
Alí os deixei murmurando de min. Haberá que seguir tomando o café na casa ata que pase a treboada. Promesa que xa me fixen aí atrás e hoxe acabo de incumprir. Non me estrañaría que dentro duns días ou se cadra mañá mesmo volva incumprila. Son un home débil de carácter e no fondo algo masoquista.
Cómplices na risa, sosteñen a barbarie coa súa aquiescencia. Na ausencia de compromiso, bourean asemade, nunha estúpida sinfonía de compadreo. Tecidos nunha desmemoria escollida que os iguala na mesquindade. Os imparciais, que non toman partido ante situacións inxustas. Os indiferentes, os adaptados.
Son o que son, afastados do que cren ser, sentados na mesma mesa de iguais. Son o que son, afastados do que teiman en amosar, vendéndolle ao mundo a súa farsa. Tristes personaxes danzando na mediocridade, simples comparsas dun desvarío en medras. Son o que son, afastados de min, que os evito.
Veño de ler por primeira vez a Mar García Puig tras comprobar, durante semanas, a boa acollida que está a ter La historia de los vertebrados nas redes. Certo é que non todo o que pulula por estes lares cumpre coas expectativas que ten unha, porén, neste caso, acostumo a pór o filtro, non tanto no número de persoas que recomendan a súa lectura, como en quen a recomenda. Non defrauda. Anoto outra autora máis á listaxe de descubrimentos.
A obra constitúe un híbrido entre a novela e o ensaio, transitando, tamén, pola poesía. A temática xira ao redor da maternidade e a saúde mental, sendo ambos elementos indisolúbeis nesta realidade que se nos presenta. É difícil non entoar un “eu tamén” a medida que a autora vai describindo espazos do íntimo escasamente nomeados. Ráchase un silencio socialmente admitido para abrir novas fiestras onde airear as palabras que levamos cosidas á pel. Velaí o persoal e o político, sempre conectados por un delicado cordón umbilical.
As referencias documentais a ingresos sanitarios de mulleres, tanto anónimas coma coñecidas, por “loucura puerperal” vanse entretecendo perfectamente co relato da propia autora tras dar a luz a un neno e unha nena. Deste xeito, tal e como manifesta a escritora, cando estoupamos, caemos sobre o leito mol de todas as nais tolas que nos precederon. A pegada das devanceiras no modo en que nos comunicamos con nós mesmas e o exterior semella incuestionábel.
En definitiva, un libro non apto para quen trate de buscar acougo ou respostas rápidas. E, pola contra, un libro moi necesario para quen opte por conxugar a dúbida e a incerteza coas múltiples formas de amor que agroman na vida.
