A necidade, é sabido, ten a lingua lixeira e o paso longo e a habitual falta dunha información veraz e obxectiva empurra a defender posicións, cando menos, cuestionables. Talvez se poida aceptar que a manipulación espallada desde certos sectores mediáticos teña efecto sobre mentes confiadas que acaban por crer a “realidade” que lles amosan. O oínte diana sostén posteriormente absurdas teses, converténdose en difusor dunha mensaxe que, en moitas ocasións, vai cargada de abxectas intencións e dunha crúa violencia que recolle acotío desde o sofá da casa. Porque violencia é utilizar un aparato de televisión, sirva o exemplo, para entrar nun fogar, ciscar nel mentira e odio, sen pudor, e abandonalo con paso silencioso e inocente.
Pode aceptarse, supoño, a coexistencia con individuos manipulados, aínda non sendo recomendable, mais non é permisible asumir os miserables modos duns medios convertidos en simples servos de poderosos amos. Medios sen escrúpulos de elites sen escrúpulos, que vilmente presentan a Israel como estado agredido con dereito a defenderse, obviando o exterminio que leva anos cometendo sobre o pobo palestino mentres o mundo occidental desatende continuas violacións dos dereitos humanos. A sociedade europea, entre tanto, escolle a indiferenza, dando continuidade ao seu imparable proceso de putrefacción moral. Corazóns petrificados ante a atrocidade, ante a negrura dunha inhumanidade que o tingue todo de dor e morte. Que tingue de sangue as vidas dos máis débiles mentres lle saca brillo ás balas do asasino.
Sábese que existe unha xerarquía celestial: hai diferentes clases sociais entre os santos e as santas, que se reflicte na terra a xeito de popularidade e devoción por parte dos fieis. Por exemplo, San Pedro, Santa Catalina de Siena ou San Bieito son máis respectados e recoñecidos, o que lles permite ocupar un lugar próximo ao Creador, mentres outros e outras teñen que conformarse con estar máis afastados.
Sobre este tema recomendo o libro: “The Celestial Hierarchy: Different Social Classes” do teólogo irlandés de Cork, Liam Brennan. Libro que causou unha grande controversia a mediados do século XIX, xa que foi considerado pola Igrexa Católica de herético e o seu autor excomungado. Como xa nos dá a entender o título da obra, nela fálase das diferentes clases sociais e os roles dos anxos e dos santos no plan divino.
Santa Amaranta de Cedeira, atópase entre as santas menos coñecidas e pódese dicir de practicamente nula devoción. O seu lugar no Paraíso está, por tanto, moi afastado de O Noso Señor, na compaña de outras tan ignoradas como ela: Santa Cirenia de Monçao ou Santa Basemat de Plasencia, por poñer dous exemplos.
Pero quen foi Santa Amaranta de Cedeira? Amaranta Domuiño Peirallo naceu en torno a finais do século XVIII na vila de Cedeira, de familia de pescadores. Amaranta, xa de pequeniña mostrou un carácter rebelde e desafiante, sen respectar os mandatos dos seus pais nin acatar as normas da Igrexa Católica. Chegada a adolescencia o seu comportamento non mellorou, todo o contrario, volveuse unha rapaza libidinosa a que todos os mozos da comarca acudían para saciar o seu apetito sexual. As andruviadas da moza chegaron a oídos do bispo que cominou ao cura párroco a tomar cartas no asunto. Este, despois de discutilo cos pais, decidiu desterrala da vila. Desde os 16 anos ata a súa morte aos 52, pasou día e noite no pico dun cantil, soportando as inclemencias do tempo e a bravura do Atlántico. Algo parecido a Simón, o Estilita, que pasou os últimos 37 anos da súa vida sobre unha columna. E Amaranta, igual que o santo de Cilicia, tivo que vencer as tentacións do demo, que non foron poucas.
Ninguén se podía achegar a ela, agás os pais para levarlle a comida ou roupa de abrigo. Pero quen pode coa mocidade? Os rapaces da vila comezaron ir vela ás agachadas . Alí, ante a súa presenza, espíanse e dábanse ao vicio solitario, soltándolle palabras obscenas e provocándoa. Ela aguantaba con coraxe, pois estaba arrepentida da súa vida anterior e quería expiar os moitos pecados que cometera.
Ao cabo dun tempo o cura soubo das visitas e en lugar de prohibilas, alentounas. Pensou que era unha boa forma de probala na súa virtude, tentándoa co que máis lle magoaba. Por alí foron pasando varias xeracións e a todas se resistiu. Ou iso era a versión oficial ( a versión que interesaba para presentar ao papa a vida casta de Amaranta de cara á súa canonización futura). Pero tamén corría pola vila, medio en segredo, que máis dunha vez acabara axuntándose con algún veciño, mesmo con D. Ubaldo, o señor cura. Pero xa se sabe o que pasa nestes casos. Se damos crédito a todos os dixomedíxomes imos aviados.
Morreu Amaranta e non se lembra enterro máis grandioso na comarca. Tres días de rosarios, peregrinacións ao lugar onde pasara a vida, misas polo seu eterno descanso… Para logo ser soterrada nun lugar de honra a carón da igrexa. Non pasarían 50 anos e Amaranta Domuíño Peirallo pasou a ser Santa Amaranta de Cedeira. Durante un tempo foi moi venerada na bisbarra, ata que un día desapareceu misteriosamente a única imaxe que dela se tiña. Dise que a roubaron uns rapaces de Ortigueira e que nun tempo andaron dun lugar a outro, realizando actos indecentes coa súa efixie ata que a perderon ou destruíron. Desde entón ninguén volveu saber nada da imaxe e a santa foi quedando aos poucos no esquecemento. Hoxe, preguntas en Cedeira por Santa Amaranta e o máis probable é que non atopes ninguén que saiba dela. É máis, cando lle contas a historia, poñen cara de sorpresa e mírante coma un becho raro, como dicindo: A ti fáltache un verán, rapaz!
A présa. O arrebato. Definidos no apuro, na carreira desnortada. Eu quixera determe, agretar eses muros que instauran o desconcerto dunha velocidade aceda. Quixera enfrontar toda imposición que me ate as mans, cunha mirada de puño ergueito. Firmemente escribir nas paredes un “non” cando ti me empurres. Regalarche o abismo cando decretes todo proceso que me impida amar lentamente. Facelo acendendo candeas cando me sinales escuramente. Debuxar un lugar de abeiro cando o teu vento rabioso me ameace e simplemente flotar sen marcos nen reloxos descontando.
No confín da palabra, nos lindes da historia propia, ser quen de amosar un sorriso a toda esa tristura axitada. E que, se cabe por un ínfimo momento, poidas entender que te trabucas cada vez que botas a correr, que te baleiras cada vez que te transformas na ferramenta acelerada que a outros rende homenaxe. Que te equivocas representando unha personaxe serva de todo o que non es.
Celia Fuentes leva unha semana traballando sen descanso sobre a súa última obra. É unha prestixiosa escritora de novelas de terror e está dando as derradeiras rabexadas de “ A casa do lago”. O esgotamento é tal que cae rendida sobre os papeis. Un ruído estraño faina espertar. Sae ver que sucede e unhas mans polas costas suxéitana con firmeza. Xa non lembra máis ata que volve en si e se atopa no mesmo lugar da agresión, totalmente espida pero sen marca algunha. Non hai ninguén ao redor, polo que decide regresar á casa. Ao entrar no estudio, unha muller cuspida a ela, totalmente concentrada, escribe sobre os folios que hai un cacho acaba de deixar sobre a mesa. A medida que se achega a imaxe da muller vaise esvaecendo ata desaparecer; sobre a cadeira a súa roupa dobrada e colocada con coidado. A novela segue enriba da mesa, pero xa rematada, as últimas frases cunha letra coñecida e ao seu lado unha pequena nota: “Por fin remataches, irmanciña, xa ía sendo tempo”. Un calafrío percorre o seu corpo. Vístese rápido, o frío comeza a facer efecto. Non ben remata de poñer a saia, uns estrondosos golpes retumban na porta. En silencio e con temor diríxese a ela e observa pola mira: A súa irmá xemelga, Emma, que lle esixe que lle abra coa ameza de chamar á policía se non o fai. Non pode crer o que está vendo. Ten que ser unha alucinación coma a que acababa de ter hai un intre no estudio. Emma segue a berrarlle insistentemente. Ao fin cede á presión da irmá. Sabe que non lle queda máis remedio. Se Emma chama á policía, o asunto poñerase moi feo e ela leva todas as de perder.
—Que sorpresa, irmanciña! —exclama Emma cun sorriso irónico nos beizos, ao tempo que a ameaza cunha pistola—. Cando se fai un traballo, hai que ser bo profesional e non deixar cabos soltos, senón xa sabes…— engade, disparándolle sen piedade..
Emma recolle a Celia, lévaa á beira do lago, átalle ao corpo unha pedra ben pesada e arrástraa ata o lago, onde a funde. Regresa con renovadas ansias á casa e déitase no leito. Mañá será outro día, chamará ao editor para entregarlle a novela. Ninguén notará a falta da irmá, agora ela era Celia. Todo o mundo sabe que Emma morreu nun fatídico accidente.
“Irmanciña, irmanciña, miñaxoia!, criches que me mataras, pero saín adiante. Pero que incauta! Non sospeitaches que ao non aparecer o cadáver, algo mal tiña que saír? Xa sei que para ti sempre fun a irmá babeca, ata que descubrín os teus instintos criminais. Pero agora xa está, que teñas boa viaxe e agarda por min moitos…” e mentres así pensa, vai ficando durmida.
Xa non me urxe atopar o debuxo entre os puntos. Todo ficará derruído. Pero antes será desprezado, taxado, vendido. E o home continuará coa súa velocidade mentres enceto un caderno. A primeira palabra: amodo. Porque sei que non hai ningún lugar ao que chegar.
Sobre cartos, poder, códigos deontolóxicos e ¿literatura?
Soe dicirse que quen non se manifesta do lado do oprimido é que está da banda do opresor. Dende o pasado sábado ríos de tinta, miasmas e xenreira teñen circulado polos xornais e polas redes, a maior parte sen fundamento ningún e pensaba deixar pasar, pero coñézome e teño límites.
Saía o pasado sábado unha entrevista a un autor que falaba de dúas experiencias que tivera cunha editorial, unha boa e outra nefasta. Poñía enriba da mesa todo o que o levaba a denunciar públicamente o periplo de irregularidades polas que pasou e si, sei do que falo, non por boca de Alberto Ramos, o autor ao que aludo, senón pola miña propia experiencia, se ben non con esta editora, si con outra do ámbito galego e tamén a raíz dun premio. Saben os meus canto cheguei a odiar gañar aquel premio, polas dores de cabeza, o enfado prolongado no tempo e, sobre todo, a decepción.
Estes días houbo quen saíu a defender botando merda, dicindo que se publican só as obras que son boísimas. Mentira!, a que suscribe estivo traballando como “editora” (se ben non cobraba como tal, pero iso xa é fariña doutro muíño) e a cuestión non era a literatura, eran os cartos.
Podemos dar golpes no peito e dicir que só sae a boa literatura á rúa. Mentira! Sae o que pode venderse, o que pode ter un público para o que pague a pena poñer a traballar as impresoras, para que pague a pena maquetalo, corrixilo, para que xere riqueza. Ás veces, esa riqueza vén de Concellos, Secretarías de Política Lingüística, Deputacións e grandes empresas que deciden investir en cultura (e deixemos esta última oración a que cada unha de vós interprete por que ese apoio, se é desinteresado, ou de que tipo, pois a cultura hai moito tempo que os que nos centramos nela deixou de vender).
Como persoa que se dedicou a isto, que fixo contratos a autoras e autores que viñeron coa súa obra e a maior das ilusións, que se presentaron a premios e que aínda así tiveron un contrato nas súas mans no que se lle recoñecía o traballo e o posible rendemento do mesmo; e como persoa que escribe, ben ou mal, pero que escribe para satisfacción propia e ás veces allea tamén, dicir que todo o mundo merece o maior dos respectos e non unha pataleta infantil impropia dunha persoa que ten estudado filosofía, retórica e dialéctica, coma min mesma. Pois en filosofía tiñamos aquilo de argumentos ad hominem (aquel que ataca directamente ao carácter ou atributo do emisor, sen aportar nada á argumentación, é dicir, carente de sentido) e ad nauseam (este último no que se incita a que a discusión sexa superflua para fuxir dos razoamentos que non se poden contrarrestar) algo que carece de valor.
O que subxace a todo isto é que a mala praxe de unha, dúas ou vinte editoras fai que todas perdan credibilidade, peso e sobre todo forza, e recórdolles que non estamos para guerras internas cando se nos vai tanto nestas loitas de poder banais e rancorosas, nas que temos que defender o traballo a prol da lingua, o respecto a quen escribe, e os dereitos sobre a obra de cada quen (sexa boa ou mala, non vou entrar nese tipo de consideración). Porque hai códigos deontolóxicos dentro da profesión, ao mellor, non escritos, pero nos que rixe o sentido común e que non se deben traspasar.
Quen teña que asumir responsabilidades que as asuma, quen teña que envainar a vaidade que a envaine e traballemos como este idioma reclama, como as autoras reclaman e como Galiza merece.
E quen faga defensas do “a min non” e lave as mans, coido que non entendeu nada. Todo este periplo lembroume a cando a veciñanza é entrevistada logo dun ataque violento e di: saudábanos sempre, é incrible!.
Maioría de idade, crítica, responsabilidade, e asunción da culpa, diría Inmanuel Kant.
