É difícil explicar o abraio que supón atopar unha novela tan impresionante coma esta, que data de 1968. Unha novela que envellece realmente ben e que nesta edición, tan coidada de Malas Tierras, amósase coma unha verdadeira alfaia literaria. Case cincocentas páxinas que retratan unha época e unha sociedade coma a arxentina, albiscando o luscofusco que envolve ao seu protagonista, Julián, que semella ir animalizándose ao longo da obra.
Cargada de humor, intelixencia e, tamén, de melancolía, Los galgos, los galgos narra, con gran mestría e delicadeza, a viaxe dun perdedor, que evoca na lectora ou lector unha amálgama de diferentes sensacións, que van desde a tenrura até o desprezo. Non é doado despegarse desta fuxida cara ningures, que alterna os escenarios Bos Aires-París-Bos Aires, e que talvez veña a indicarnos que ninguén pode ficar por sempre nun lugar invariábel.
Sen dúbida, o tempo, tan habilmente tratado pola autora, sexa o elemento transcendente que conforma esta narración. O tempo que nos consome e que pasa arrogantemente veloz coma os adorábeis galgos de Las Zanjas, ese lugar que nos recibe e nos despide con certo sabor agridoce.
“Caminemos. Otra vez caminemos, a campo atraviesa. Ya se ve mi casa. Allí, extendidos en mecedoras de color, estarán mis parientes”.
Imposíbel non anotar o nome de Sara Gallardo e querer descubrir máis sobre a súa escrita tan brillante e vivamente poética. Esta é xa unha tarefa pendente.
No contexto do desencanto, trazabamos unha físgoa que cuestionaba a desesperanza. E probablemente diso trataba, de proxectar unha danza que puidera sosternos, aínda, nun exercicio de voluntario desapego co que espreguizarnos. Co que distanciarnos do fastío e contrarrestar unha velocidade opresora que pretendía impornos formas que nos diluían. Que nos privaban da singularidade. Que guillotinaban as mellores expresións coas que podiamos regalarnos.
No contexto do desencanto, teimabamos en crer, a pesar de todo, na físgoa. Pola que entraba a luz procurando o noso encontro.
Era media mañá dun día caloroso do mes de xullo. Estaba tomando o primeiro Mencía do día na Cafetería S. Marcos cando soa o móbil. Eladio, que raro! Ía para seis anos que non nos víamos, estará de vacacións, pensei para min.
Descolguei, e despois de saudarnos, dixo se nos podiamos ver, andaba pola rúa da Raiña e tiña que darme unha nova. Conteille onde estaba e agardei a que chegase, mentres remataba o viño acompañado dunha tapa de raxo.
Ao chegar e, tras darnos o abrazo de rigor, e de pedir, desta volta dous Mencías, comezamos a rememorar vellos tempos: De cando estudabamos, da viaxe que fixeramos no verán do 98 a Grecia, da noite que coñecera nun pub de Ribadeo a Isabel, a súa ex. De todo menos da nova que dixo querer darme, polo que decidín lembrarllo. A súa resposta foi pedir outros dous chatos, poñéndome largas e que xa mo contaría; “ao fin e ao cabo non ten grande importancia”, dixo.
De alí fomos ao Eduri, a uns cen metros, na mesma rúa. Outros viños e non había modo de que soltara o motivo polo que, en teoría,quedaramos citados.
Achegábanse as dúas da tarde e quedara ás catro á entrada do parque de Rosalía de Castro con Paula. Comenteillo, motivo polo cal tiña que marchar: “Vivo en Montirón e aínda teño que comer para poder estar puntual á cita, xa sabes coma é Paula”
“De Paula, precisamente tíñache que falar. Non me digas que quedou citada contigo? “, preguntoume con cara de estrañeza. “Non acudas á cita”, continuou a dicir. Por máis que insistín non fun quen de sacarlle nada do que xa me dixera: Que non fose, que me ía pesar.
Camiño da casa, tiña claro o que facer, acudiría á cita malia non augurar nada bo, pero peor sería quedarme coa dúbida. Paula e mais eu foramos parella durante dez anos pero xa levabamos separados uns catro. Desde hai un mes empecei a recibir mensaxes dela en plan cariñoso. Que se lembraba moito de min, que tal me ía, que sería bo vernos… Onte, propúxome o que lle viña de comentar a Eladio, quedar á entrada do parque ás catro da tarde.
Cando cheguei, ás catro en punto (Paula era moi esixente coa puntualidade), alí estaba. Despois dos beixos oportunos, propuxo irmos sentar nun banco preto do palco da música, a onde de namorados adoitabamos ir.
Preguntoume pola vida, eu fixen o mesmo. Pero algo non me cadraba; por veces non me parecía ser ela. Foise achegando a min aos poucos e cando o asunto empezaba a tomar uns rumbos cada vez máis agarimosos, diante nosa apareceu Eladio.
A sorpresa de Paula foi enorme. “Que fas ti aquí?”, lle dixo, ao que el respondeu: “Ser testemuña do que lle vas contar a Xabier”.
Non comprendía nada do que estaba a pasar e empezaba a sentirme inquedo. Eladio continuou: “A ver, cóntalle a verdade ou queres que fale eu?”
“Perdoa, Xabier, sabes que sempre estiven namorada de ti e agora que Paula morreu, vin a oportunidade de, por fin, conquistarte”, comezou a dicir, cos ollos chorosos, a miña acompañante.
Fiquei de pedra, era Lucía, a irmá xemelga de Paula. Descoñecía o da súa morte de forma repentina, ía para máis dun mes, coma me seguiu informando. Era a nova que quería darme Eladio, pero que non fixo, probablemente para deixala en evidencia diante miña e sabendo que eu a ía refusar.
Lucía fora a culpable da nosa ruptura. Eran tan iguais en todo, que máis dunha vez me deitei con ela, pensando que era a miña parella. A súa intromisión na nosa vida chegou a tal extremo que rematou por poñer punto final á nosa relación de parella. Agora que Paula morrera, pretendía facerse pasar por ela, anunciándome a falsa morte de Lucía.
Pasóuseme pola cabeza chamarlle de todo, pero contívenme. Erguinme do banco e sen dicir palabra abandonei o parque. Alí quedou con Eladio chorando no seu ombro. Desde entón non volvín saber nada máis deles.
O lugar ignorado no que moramos, pintado pola distancia. O lugar que ocupamos, definido polos que nos foron negados.
Contamos historias e as historias, asemade, vannos contando. Na procura de novos fogares, alleos á descomposición das contras, ao abandono das fiestras, ao desleixo das trabes.
Nalgún momento xorde o estrondo da crebadura, a decisión do cambio. E o tempo acaba por crear un espazo no que o silencio se declara, habitando o rexeitado. Nunha calma trémula axitada pola renuncia, o home foxe e os balcóns observan.
Hoxe, nestas “andanzas do Suso de Lameliña”, vou falar de Sara Abeleira, un heterónimo de Xesús Trashorras. Deixo aquí, un capítulo da “Memorias procaces” da propia Sara e media ducia de poemas da mesma autora.
Desde que teño uso de razón na miña casa sempre estivo moi presente a morte, non en van os meus pais tiñan unha funeraria.
Meu pai era carpinteiro, pero a parte de facer mobles, a súa especialidade eran os ataúdes. Era o único que os facía de toda a vila, non só para a nosa funeraria senón para outras, mesmo de fóra do concello.
Por iso para min a morte sempre foi algo moi familiar e ver mortos non me supoñía ningún temor, todo o contrario, gustábame. Isto ía influír moito na miña personalidade e na forma de enfrontarme á vida, xa de adulta.
A miña nai era a encargada de forrar as caixas e a min prestábame moito axudala. Deste xeito aprendín o labor, que xa de máis grande realizaba ao rematar a tarefa que traía do instituto.
O taller de meu pai, era ao mesmo tempo un lugar de diversión. Alí traía ás miñas amigas a xogar. Unha das brincadeiras habituais era o xogo das “agachadas”. Os ataúdes servían de lugar de escondedoiro. Tamén era habitual esconderse tras das coroas ou ramos de flores. A morte ligada á vida e agora, xa pasadas varias décadas, ao paraíso perdido da infancia.
Pero non só a infancia, tamén á adolescencia e aos primeiros xogos sexuais. Xa non ían só nenas, a partir dos catorce anos, empezaron ir rapaces, e “as agachadas”, fixo posible o descubrimento de novas emocións e dun novo mundo por explorar.
Foi precisamente entre ataúdes, onde tiven a miña primeira relación amorosa, con Andrés, tres anos maior ca min. Que mellor sitio ca un lugar coma aquel, morte e sexo, dúas caras dunha mesma moeda. Despois viñeron máis e non só con Andrés, estábase fraguando a miña futura promiscuidade. Ata que un día, nos sorprendeu mamá, en plena faena. Non quero lembrar a vergoña que pasei e coma Andrés saíu disparado, medio espido, camiño da rúa. Desde aquel día, non volveu entrar ninguén máis.
Foi naqueles anos, en torno aos catorce, cando comecei a escribir poemas, e claro morte e sexo, xa desde o primeiro momento, eran os temas que máis me gustaba tratar nos meus versos. Temas que seguen a estar aínda hoxe moi presentes na miña poesía.
Mediados de decembro, achegábase o Nadal, época propicia para poder colocar algún que outro quilo de café e así acadar uns cartos ben necesarios para dar de comer á familia que tan necesitada estaba. Germán era o maior de seis irmáns, dúas mulleres e catro homes, fillos de Alcira, viúva dun peón camiñeiro, alcohólico e mullereiro, para quen a muller era só unha criada para prepararlle a comida a punto ou deitarse con ela cando se lle apetecía. Morreu dun infarto nunha casa de putas de Ciudad Rodrigo e non deixou de ser un alivio para a familia, xa que o único que achegaba eran berros, desgustos e paus.
A situación económica da familia era moi crítica. A súa morada, unha casiña onde se tiñan que amañar con dous cuartos e unha cociña, amais dun pequeno horto, que ao mesmo tempo servía de retrete; catro galiñas e un porco aliviaban un pouco a situación. Alcira sacaba algunhas pesetas arranxando medias ou zurcindo camisas e calzóns, mais isto e algunha axuda dos veciños a pouco chegaba para alimentar seis bocas, polo que o maior, que rondaba os vinte e cinco anos, decidira adicarse a “mochilero”. Nesta raia da fronteira un “mochilero” era aquel que “trapicheaba” con produtos dun lado a outro: café, azucre, panos, aceite.. Era un xeito de gañar algún diñeiro, tampouco gran cousa, pero menos daba unha pedra. Os “mochileros”, traballaban para eles, mentres que os “cargueros” eran asalariados de outros que lles pagaban polo labor.
A especialidade de Germán era o café. En toda Casillas de Flores era ben coñecida a súa destreza en pasar importantes cantidades deste produto burlando á garda civil e, aínda que o normal era actuar en cuadrilla, el sempre facía o traballo en solitario. Tamén o aciago dezaseis de decembro do ano 1952. Unha noite de cru inverno regresando co seu cargamento da localidade lusa de Sabugal, nada máis puxo os pés na provincia de Salamanca, unha patrulla da Garda Civil agardaba por el. Nunca se soubo quen fora o delator, aínda que se sospeitou dun veciño, que lle encargara o día anterior nada menos ca quince quilos de café, cousa que nunca fixera, sempre eran dous ou tres; as grandes cantidades adoitaban mercarllas os bares de Ciudad Rodrigo. Germán tiña moi ben estudado os diferentes pasos e nunca utilizaba o mesmo, nin cruzaba a raia á mesma hora; iso si, sempre de noite, as tebras eran a súas fieis encubridoras. A súa vista e olfacto estaba perfectamente adestrada para decatarse da presenza das forzas da orde, máis desta vez non puido sortear a trampa que lle tenderon.
O sarxento Cipriano era quen ía ao mando e atrancándolle o camiño, berroulle:
—Alto aí! As mans sobre a cabeza, fillo da gran puta! Por fin te cazo!
O coitado do mozo, nin tempo tivo de levar as mans á cabeza, un par de tiros desfíxolla.
—E vós a calar —dixo, dirixíndose aos colegas e colocando unha arma na man dereita do morto— Xa vistes coma non fixo caso ás miñas ordes e intentou dispararnos.
O sarxento Cipriano tíñalla xurada desde o primeiro día que pisou a vila. Era natural de Hervás (Cáceres) e este era o segundo destino, despois de pasar tres anos en Vitigudino. A namorada de Germán era unha das mozas máis xeitosas e fermosas da vila. Desde que tiñan dez anos, sempre andaron xuntos e non se separaron ata que chegou o sarxento e se encaprichou con ela, dez anos máis nova. Non houbo nada que facer, falou cos pais e pediuna en matrimonio, e estes felices por casala cun garda, e por riba sarxento. A Germán ameazouno de morte se se achegaba a ela.
Pero o amor non morre da noite para a mañá, e menos deste xeito; todo o contrario, foi a máis, e seguíronse vendo ás agochadas sempre que podían. Levarían medio ano casados e a moza ficou preñada dunha fermosa nena, que nacería oito meses despois. Pronto comezou a correrse na zona que era cuspidiña ao “mochilero”, e claro chegou aos oídos do Cipriano. Foi entón cando lle tendeu a primeira trampa. Segundo se ergueu, díxolle á muller que aquela noite tocaba redada na raia. Chegadas as oito, era tamén inverno, finais de outubro, despediuse de nai e filla e marchou tomar uns viños a Ciudad Rodrigo. Coma María sabía que ía quedar ceibe polo menos ata medianoite, mandou recado ao namorado por medio dunha amiga de confianza. Este ás nove presentouse no cuartel entrando por unha xanela, que xa máis veces usara; desde alí era case imposible que os vira alguén. Pero claro, sobre as dez, chegou o cornudo do sarxento, e con sixilo e sen que se decatasen, escoitou detrás da porta e, efectivamente, o que sospeitaba confirmouse. Volveu para fóra e regresou á casa sobre a unha da mañá sen comentar nada do que viña de descubrir. Para que dar un espectáculo dun crime pasional, que era daquela coma se lles dicía, para se cadra, aínda que non o consideraba probable, acabar sendo culpable, se tiña outro xeito mellor para desfacerse del e quedar coma un heroe. A sentenza estaba ditada e en marcha a segunda e definitiva trampa.
*Esta historia non é real, aínda que ben podía ser, cousas similares sucederon, algunha das cales, me contou o amigo Jose de Villamiel (Cáceres)
