Se persistimos na avaliación do soldado pola súa destreza na batalla, desprezando o esforzo de quen o intenta na trincheira, afogando a cerna entre ruín competencia… Se acotío esquecemos o que somos, detrás dun cadeado abandonado á ferruxe, como podemos deter a deriva?
Que lugares lle deixamos á vida entre a invasión cegada dos nosos prexuízos, entre ignorantes suposicións que destrúen os camiños. Neste tremor acedo de personaxes en combate e de estrondo de momentos que anulan a escoita, como podemos definir a nosa unicidade?
Entregados a unha velocidade allea, imposta, porfiamos en afalar un cabalo cego que nos nega e que devora espazos. Entre as garras dunha realidade aniquiladora, en algarada abafante, que espazo hai en ti para acollerme, en min para acollerte… Cravados na urxencia e impoñendo a carreira, ata que punto chega xa a nosa derrota?
Chega o outono, a estación das mil cores, na que a natureza aos poucos vai desfacéndose de toda aquela roupaxe con que a primavera, no seu día, a obsequiara. Unha estación fermosa, tamén triste, que nos anuncia a chegada dos días curtos e do cru inverno.
Unha estación chea de melancolía, que sempre que se achega me fai lembrar aquel poema de Jacques Prèvert, “Las feuilles mortes”, na voz de Ives Montand :
Oh! je voudrais tant que tu te souviennes,
Des jours heureux où nous étions amis
En ce temps-là, la vie était plus belle,
Et le soleil plus brûlant qu’aujourd’hui.
Les feuilles mortes se ramassent à la pelle,
Tu vois, je nái pas oublié
…
O outono, amiga de poetas e pintores, fonte de inspiración, e da que eu, tamén me ocupei en diversos poemas:
OUTONO
Volverán de novo as follas mortas
A pintar de amarelo o noso chan.
As castañas de fartura encherán
O outono que xa chama ás nosas portas.
Volverán de novo os cogomelos
A poboar as fragas milenarias
E outra vez os castiros e os carballos
Se han de espir de pasado e de paxaros.
Volverá a nostalxia a rosear
No xardín oculto do maxín
E a lembrarnos o breve que a vida,
O efémero do noso existir.
Volverán de novo as follas mortas,
Achegarannos lembranzas e lamentos
De vellas paixóns que un día partiron,
Que Jacques Prėvert nos canta nos seus versos.
Tristeza de outono,
Fálame da soidade,
Do desamparo,
Dos soños que o vento espalla
Polos sendeiros espidos da melancolía.
Fálame do silencio das follas murchas,
Do laiar do vento na foresta,
Dos días que non volverán.
Fálame, tristeza,
Cos teus versos de calada presenza,
Versos latentes no caixón das lembranzas.
Fálame, tristeza,
Tristeza de outono.
__________________________________________
OUTONO
Mírasme,
o teu rostro asomando ledo
por entre a amarelenta e luída foto.
Mírote
nunha paisaxe a medio espir, cargada
de ocres e vermellos;
o café arrefriando sobor da mesa.
Mírasme
con esa ollada de comer o mundo
daquel novembro do setenta e cinco.
Mírote
na ansia do teu sorriso.
Mírasme,
sobor da mesa a cunca de café baleira.
Tráenos a rosada
no seu colo o outono.
Reverdecen os campos
co mimar da esvelta choiva.
Soan as follas no chan,
céibanse os castiñeiros
dos seus cumpridos ourizos.
Solitario na verea,
sen rastro humano,
escoito ao lonxe,
na miña acougada andada,
o melancólico murmurio
das augas do río Cruzul.
o outono a esmorecer
engorde
follas que caen
cun son de tristura
bolboretas a destempo
que leva o vento
e as tebras
aniñando no corazón da luz
O outono, que para nós os lucenses, ten unhas connotacións moi especiais, pois o seu inicio está unido irremisiblemente á gran festa de outubro de Galicia: O San Froilán. Festa que sempre me fai retornar á miña infancia cando me levaban desde Castroverde as atraccións do xa desaparecido, “Campo da Feira”, e xa de adolescente e mozo ao principio do curso no Instituto masculino, máis tarde na Escola de maxisterio.
rúas atestadas
camiñan entre o xentío
aboian retinas no carrusel da nenez
medra en nós o outono
LEMBRANZAS DE SAN FROILÁN
Outubro, luces e cores,
o verán aínda na pel.
San Froilán, vellas lembranzas,
festexos grandes de outono .
Peludez e Filomena,
bulideiros, falangueiros.
Con eles retranca e contos
para contar no Progreso.
Nenez montada ao carrelo
de algareiros cabaliños.
Puberdade que viaxa
en eléctricos carriños.
Facianas desfiguradas
por insolentes espellos.
Tómbolas de boa sorte,
emoción… pozo da morte.
Motos en torno á Muralla,
carreiras pra non perderse.
Polbo e viño nas casetas
do vello campo da feira.
Na Praza Maior, orquestras,
fogos de artificio á noite.
Tres días que non se esquecen,
cinco, domingo e doce:
O cinco, día do santo
ninguén a esta cita falta.
O Domingo, o das Mozas,
rúas de xente ateigadas.
E o doce, polo Pilar,
que soidosos ficabamos!
Outubro, fin do verán,
novo curso, amigos vellos.
SAN FROILÁN
outubro
tempo de estrea de libros
nunha paisaxe festeira
coches de choque
baixo a choiva
orquestras na Praza de España
cancións de Roberto Carlos
para bailar amarrado
espellos pozo da morte
tiro e viño de Aragón
outubro
adolescencia soportada
baixo o sabre do pecado
e a fusta do represor
outubro
San Froilán
na espiral dos meus recordos
Xa está aquí o outono e a voz, melancólica e fermosa de Ives Montand volve, de novo, a soar, nestes derradeiros dás de setembro.
C’est une chanson qui nous ressemble,
Toi qui m’aimais, et je t’aimais. Nous vivions tous les deux ensemble, Toi qui m’aimais, moi qui t’aimais. Mais la vie sépare ceux qui s’aiment, Tout doucement sans faire de bruit. Et la mer efface sur le sable, Les pas des amants désunis.
O señor Xacinto, que nacera aló nunha aldea dos Ancares lucenses a finais do XIX, nunca gozou de boa saúde. De mozo detectáronlle unha doenza cardíaca e non podía realizar traballos que requirisen moito esforzo, doenza que coa idade foi agravándose. Mal, que por outro lado non lle impedía outro tipo de actividades máis gozosas relacionadas coa carnalidade, ata o punto de deixar preñada á muller unhas sete veces. Iso si, coller un sacho ou unha forcada non podía e todo o peso da casa recaía sobre a súa dona e as fillas maiores.
A miseria naqueles tempos nesta bisbarra da montaña lucense, se se quere aínda máis ca noutros puntos de Galicia, era moita; a maioría das familias, e non ía ser menos a do señor Xacinto, simplemente subsistían. Tres ou catro vacas coma moito, uns cochos e unhas galiñas era toda a súa facenda; unha casa apenas apta para vivir, unha horta e unhas poucas e pequenas leiras, cada unha onde cadrase, completaban as súas pertenzas.
E coma a necesidade obriga, a xente xove comezou a marchar polo mundo adiante. Os lugares preferidos foron principalmente Barcelona e Francia. Non había máis que, chegado o verán, dar unha volta polas vilas para comprobar o que veño de comentar. Só se vían coches con matrícula B de Barcelona ou francesa.
As fillas e fillos do doente Xacinto seguiron o mesmo camiño cos seus veciños e veciñas. Algunhas casaron e ficaron en vilas próximas, pero a maioría emigrou para Barcelona, París ou Marsella. Só quedou na casa o fillo máis novo, a quen o traballo tamén o magoaba pero non así a pándega. Deste xeito a única que traballaba na casa era a coitada da nai, que abondo tiña con atender á facenda e facer a comida, polo que o señor Xacinto, podía andar coa roupa meses e meses sen ser sometida ao agarimo refrescante da auga da pía.
Era famoso xa o seu chaleco que brillaba coa merda que levaba enriba, competindo co fulgor da cadea do reloxo de bolso que nunca abandonaba. O fillo, coma veño de dicir, no canto de axudar a nai e de ter minimamente limpo o pai, adicábase a ir de xoldas e enchedelas polas vilas próximas, Lugo ou Ponferrada. Mais cando chegaba o verán e viñan os de Barcelona e se enchía a aldea de vida, sentía vergoña do pai e berráballe: “Agóchese, papá! Agóchese, papá!”. Ao tempo facíao entrar na casa para que non ofendera a vista dos forasteiros.
Menos mal, que a non tardar moito, aparecía algunha filla chegada de Catalunya ou Francia e o primeiro que facía era coller a roupa do vello e despois de tirala ao lixo, cambiala por outra nova e decente. Logo, despois de deixar mobles, na medida do posible, ceibes de po e, de liberar corredor e cuartos de molestos arácnidos, baixaba á vila e cargada de lixivia regresaba para fregar debidamente as distintas dependencias. Contábame un sobriño dunha filla que quedou nunha aldea do concello: “Cando ía de visita, xa sabía se viñera a tía ou non. Aínda ben non abría a porta, o cheiro a lixivia confirmábame a súa presenza.”
E así inverno tras inverno, verán tras verán foi pasando a vida do patriarca ata que entregou a alma ao Creador. Logo tocaríalle a quenda a súa dona, ficando a casa, como a maioría das da aldea, baleira, só visitada, coa chegada do verán polos descendentes, os que co paso dos anos tamén foron deixando este mundo. Hoxe, a casa do señor Xacinto esmorece no abandono, coma a maioría das do noso rural, mais a lembranza do seu amo aínda segue presente na memoria da veciñanza: “ Agóchese, papá! agóchese, papa!”
Hai uns días escoitaba por boca dunha mestra: E que os rapaces agora non teñen culturiña ningunha, non saben comportarse, non teñen habilidades sociais,…
Ás veces fai falla que escoitemos este tipo de sentenzas para que ollemos dentro e fóra de nós mesmxs. Se ben é certo que os tempos mudaron, tamén mudou a sociedade enteira, ou iso agardamos. Nunca tanta información houbo a golpe de clic, ao alcance da man e nunca tan desinformada estivo a poboación, o avance requiría tamén un maior compromiso social a todos os niveis, facendo xente crítica co seu entorno. Actual segue aquela frase de Horacio que logo Kant faría súa, Sapere aude “atrévete a saber”, a buscar por ti mesmo, ente pensante, as razóns de todo o noso mundo.
Mais o que rematamos por atopar foron seres idiotizados e adormecidos. Lembrades cando durante o confinamento reconectamos cxs demais? Falabamos ca veciñanza polas fiestras, ollabamos os músicos con respecto e admiración, falabamos de que sairiamos mellores daquela situación, de que teriamos que loitar por unha sanidade pública e de calidade, que deberiamos agradecer a todos aqueles sectores decisivos da poboación que désemos saído do pozo. Que teriamos que axudarnos. Que mágoa que non podiamos visitar nas residencias xs nosxs familiares, e pregunto eu, agora visitámolos moito máis que naquel entón? Canto botamos de menos bicos e apertas, cando foi a última vez que ti, que me les, lle dixeches á xente á que queres o que sintes de veras por ela? Pregunto, que foi o que resultou de todo aquilo?
Esta semana reparaba nun home que pedía esmola a carón dun supermercado, no cartón “Son galego, teño unha familia e quedei sen traballo trala Covid. Non chegamos a comezo de mes”. Ninguén o miraba aos ollos, e cando ergueu a vista e topou os meus, aqueles ollos verdes arrasáronse en bágoas. Fiquei no coche, e descubrín que conquistara a invisibilidade, ninguén parecía advertir a súa presenza.
No concello veciño, un músico fumaba un pito mentres ollaba con tristura o seu violín na rúa, mentres eu fotografaba o seu medio de vida, díxome: un día, ese que dorme, foi feliz.
Na rúa comentarios sobre a guerra en Ucraína, xente que defendía que os inmigrantes norteafricanos que viñan en pateira tiñan que ser deportados canto antes aos seus países de orixe, algúns deles en guerra, agora defende que o asilo ten que dárselle a quen escapa de Ucraína, cal é a vara de medir? Onde quedou a empatía, na cor da pel? Na localización xeográfica?
Outra imaxe, un monte iluminado nunha noite de verán, as lapas lambendo cada recuncho vexetal, os bombeiros parando o tráfico, unha parella cun cativo no coche porfiando en querer pasar, van á festa da localidade veciña, a douscentos metros un neto pásalle un caldeiro con auga ao avó.
Como podemos aprenderlle á mocidade unhas habilidades sociais que as adultas non temos?
Podemos reeducarnos en ollar o mundo dende un prisma propio?
Onte, nun bar, mentras a xente tomaba a súa consumición sen case falarse, co teléfono entre as mans, unha parella de anciáns tomaba café ollándose con agarimo. Uns rapaces xogaban a perseguirse pola praza mentres os sorrisos brincaban tras deles. Igual se fósemos capaces de acubillar na pel o alento do futuro, descubririamos que se nos damos présa, estamos a tempo de pórlle remedio a tantos males pandémicos.
Chego a Marguerite Duras tarde. Demasiado tarde, tal e como adoita sucederme con moitas das autoras que nos últimos anos vou descubrindo, grazas, case sempre, ao diálogo que establezo con outras lectoras. Digo isto sen deixar atraparme pola culpa, tan só coma evidencia do labor de busca que imos realizando para recuperarmos distintas voces femininas, máis ou menos consagradas.
Durante este verán asisto a un proxecto de biblioterapia con mulleres, que se desenvolve na Fundación Uxío Novoneyra. Na segunda sesión, que guía Lucía Miranda, falamos de “lembrar e reconstruírse”, transitando por diferentes textos, entre os que atopamos fragmentos desta obra.
Recoñezo unha forza atraínte na narrativa de Marguerite Duras. Pois parece que a protagonista desta novela autobiográfica, malia a súa xuventude, gozase dunha asombrosa determinación en cada un dos seus actos. E a pesar diso, non pode haber máis fraxilidade en toda ela, exposta a diferentes violencias, que unha identifica perfectamente a medida que avanza na lectura. “Nunca buenos días, buenas tardes, buen año. Nunca gracias. Nunca una palabra. Nunca la necesidad de pronunciar una palabra”.
Coido que El amante consegue atravesarnos, precisamente, por todo aquiloque non se conta de maneira explícita e que envolve netamente a secuencia dos encontros amorosos entre unha adolescente e un adulto adiñeirado. Así a todo, o tempo e o espazo, situados na Indochina de principios do século XX,xogan un papel decisivo para comprendermos o modus operandi dos personaxes, que esixe, pola nosa parte, unha mirada afastada do presente.
Aventuraríame a dicir, abraiada aínda polo pouso desta experiencia lectora,que detrás do desexo latente nestas páxinas existe unha ferida aberta que sangra, que non deixa de sangrar. Dela non podemos nin poderemos fuxir, quizais, porque como sinala a poeta Chantal Maillard, “la herida nos precede”.
