De repente atopouse só en plena rúa do centro da cidade. Coma por ensalmo desapareceron todos os viandantes; non comprendía nada do que estaba a suceder. Continuou o seu camiño, aínda non eran as oito da tarde, e a idea era ir tomar unhas cervexas ao bar do seu parente Xusto. Cambiou de rúa, tamén estaba baleira e todos os locais pechados a cal e canto, por suposto, o do seu parente. Un calafrío percorreu o seu espiñazo, algo grave estaba a ocorrer e semellaba que el era o único descoñecedor.
Decidiu regresar á casa. O silencio era sepulcral, a escuridade total. Estaban a principios de xaneiro e o alumeado público apagado. Nin nas vivendas se vía luz ningunha; talmente parecía que ninguén quedara na cidade. Cando estaba a uns douscentos metros da súa vivenda, pareceulle ver unha sombra nunha xanela que cun aceno lle conminaba a apurar o paso, algo que fixo, poñéndose a correr coma se tras del viñese o demo.
Cando entrou no portal da casa, tampouco había luz comunitaria e, por suposto, non funcionaba o ascensor. Así que tivo que subir ata ao sétimo piso, onde vivía, con serias dificultades, tentando as paredes na escuridade. Xa no piso, o primeiro que fixo foi darlle ao interruptor. Ao ver acenderse a lámpada do corredor, respirou. Dirixiuse, apresurado, ao salón e puxo o televisor. A programación en todos as canles era a habitual; ningunha nova fóra do normal. Cada vez comprendía menos o que estaba a pasar ou a pasarlle —chegou a pensar que era un problema seu, que estaba perdendo a razón—. Puxo en marcha a computadora, por ver se lle aclaraba algo, e ao igual que na televisión, non aparecía ningunha noticia alarmante.
Asomouse á xanela e a rúa seguía completamente deserta, así que decidiu ir ao piso da súa veciña, Amalia, que tamén vivía soa. Premeu o timbre, dúas ou tres veces e non houbo resposta. Á cuarta, cando xa ía meterse no piso, escoitou a voz da veciña: “ Que fas aí?, non sabes o que está a pasar?, métete dentro!”. Por moito que porfiou para que lle contase o que estaba sucedendo, non tivo contestación ningunha. O único que escoitou foi a voz do veciño de enfronte, que moi anoxado, lle ordenaba meterse dentro.
Non lle quedou máis remedio ca entrar no piso e agardar. Algo tería que ocorrer. Espiuse, puxo o pixama e deitouse; perdera totalmente as gañas de cear, o único que desexaba era que rematase dunha vez aquel pesadelo. Puxo a radio, que tiña enriba da mesiña, a súa compañeira de todas as noites. A programación era a habitual en todas as emisoras. Para desconectar un pouco, sintonizou Radio 3. Juan Manuel Sánchez, acababa de iniciar o seu programa “El vuelo del Fénix”; hoxe, “Leyendas del rock 2”.
Non levaría nin quince minutos e un sono profundo comezou apoderarse del. Foi nese intre cando a viu a carón do leito: Manuela, a Sabia de Refoxo. Manuela levaba morta uns catro anos e na aldea dicíase que tiña tratos co demo, de aí os seus poderes de curandeira. O caso é, que aínda que as xentes do lugar falaban mal da boa muller por non cumprir coma todo o mundo coas obrigas cristiáns, cando tiñan algunha doenza acudían, sen dubidalo, a ela, antes có médico de cabeceira.
Pero chegou o día en que Manuela deixou este mundo, e o crego non permitiu que fose soterrada en lugar sagrado. Tivo que ser Eladio —as malas linguas comentaban que se vían ás agachadas— quen se fixera cargo do corpo e o enterrara ao carón da casoupa da coitada curandeira. Despois agardou medio ano a que lle chegase á hora da xubilación, e marchou para un piso da cidade que conseguira mercar grazas aos aforros de toda unha vida.
Agora, Eladio, recibía a visita de Manuela. Unha Manuela que se lle presentou tal é coma era en vida: A mesma roupa a cores, que ela mesma confeccionaba; o gorro de la, colocado medio atravesado; o sorriso pícaro, que tan ben coñecía, asomando por entre os beizos… E unha voz , un pouco máis rouca do que era a súa en vida, coma vida das entrañas da terra que lle dicía: “Boa noite, Eladio”.
Antes de seguir adiante co relato, cómpre contar o que foi da protagonista tras a súa morte, ocorrida despois de agonizar durante dous días, esquecida por toda a veciñanza, se non contamos a Eladio. Cando a alma se separou do corpo, esta (quen llo dixera ao cura e demais xente da aldea) foi recibida no Paraíso con todos os honores, chegando a formar parte dun selecto clan de espíritos aos que o Ser Supremo acode cando precisa algún consello ou algún tipo de axuda. E iso foi o que fixo esta noite, chamou a sabia de Refoxo e díxolle:
—Necesito que me fagas un favor. Tes que baixar á Terra e axudar a Eladio a morrer, coma el te axudou a ti. O pobre leva dous días agoniando, pero non hai xeito que a alma se desprenda por completo do seu corpo, anda vagando pola cidade sumida na desesperación. Para elo, vou facer que, durante unhas horas, as que precises para levar a cabo a túa misión, que a túa alma volva a formar parte do teu corpo. Non quero que te presentes ante Manuel coma unha pantasma (o habitual por outra parte), quero que te vexa tal e coma fuches en vida.
E niso anda agora. Superada a sorpresa por parte do doente, Manuela, a Sabia de Refoxo, vén de acurruncharse baixo as sabas a carón del e comeza a aloumiñalo. Sabe ben que poucas horas lle restan ao seu Eladio neste mundo, pero está disposta, que Deus a perdoe, a volver facer uso das súas facultades de curandeira para que a morte lle sexa o máis avelaíña e pracenteira posible.
Sermos, na confluencia do momento único. Ese ser teu en min, o meu en ti. Por medio da palabra e da escoita, compañeiros na mirada sosegada. O tempo teu no meu oído, o meu en ti escoitado.
Estender na folla a mirada. Percorrernos, entendernos camiños en sintonía. Incapaces, aínda, de despedirnos de todo o amado mentres fluímos entre pegadas de outonal policromía.
Non quitaba ollo daquela moza, de rostro familiar, que, sentada nunha cadeira e en primeira fila, atentamente seguía a súa intervención. Era a primeira presentación da súa última novela “ A muller que un día amei”, en parte autobiográfica e non exenta de certa polémica. Por veces chegou a perder o fío do discurso, ao verse intimidado pola mirada daqueles ollos azuis que lle facían lembrar tempos pasados. Incluso, nun momento dado, tivo que interromper o mesmo e pedir desculpas, alegando estar un pouco nervioso e moi emocionado.
—Levo media vida falando en público e presentando libros, pero non me dou acostumado. Sempre teño as mesmas sensacións e os mesmos medos cá primeira vez. Tedes que me desculpar —dixo mentres aproveitaba para tomar un grolo de auga.
Desexaba rematar xa e, se por el fora, saír daquel agoniante salón de actos e esquecerse de todo. Apurou o discurso co fin de rematar canto antes, para, deseguido, balbucinte e un tanto alterado, dar paso á quenda de preguntas.
Ela foi a primeira en tomar a palabra, cunha pregunta un tanto críptica, que sorprendeu aos presentes pero que a el lle confirmou as sospeitas que desde o inicio do acto buligaban polo seu maxín.
—Gustaríame saber, na novela non queda moi claro, que ocorreu con aquela nena, filla da protagonista?
—Perdón, señorita, creo que se confunde, Ester nunca chegou a ter ningunha filla —respondeulle timidamente.
—Tivo, tivo, e vostede ben o sabe. Non me veña con andrómenas e conteste se fai o favor á pregunta que lle veño de facer —retrucou a moza, elevando o ton de voz.
Durante uns segundos, un lacerante silencio inzou de desacougo o abarrotado salón, ata que alguén ergueu a man para facer unha nova pregunta e deste xeito salvar a situación. Outras tres ou catro puxeron fin ao acto e deron paso ás dedicatorias e sinaturas de libros.
Ela foi a primeira en levantarse e, co libro na man dirixíndose á mesa, entregoullo e díxolle:
—Para Isabel Casas, se fai o favor.
Ao escoitar o apelido, os seus augurios, por se xa o asunto non estaba claro, acabaron por confirmarse; nese intre foi consciente de que o asunto ía rematar mal. Diante del tiña a súa filla, da que se desatendera desde o primeiro momento que soubo do embarazo de Catalina (Ester na novela). Tentou amosarse todo o sereno que puido e despois de facer unha dedicatoria sinxela, asinou e devolveulle o libro, dándolle as grazas.
Isabel, leu o escrito polo seu pai e agarrando o libro, comezou a rachalo en pequenos anacos, ao tempo cos espallaba pola sala, mentres moi anoxada, e ante o abraio dos presentes, lle reprochaba:
—Ves o que fago coa túa merda de libro, isto. Unha sarta de mentiras é todo isto que contas, malnacido! Cabrón, que es un cabrón! Aproveitarte da miña nai, a quen abandonaches no momento máis delicado para escribir unha novela, non cho perdoo. E que o saiba todo o mundo. Este desgraciado é meu pai, que non quixo saber nada da miña nai cando a deixou preñada, e menos de min.
Dado que o asunto empezaba a tomar carices dramáticos un garda de seguridade tivo que intervir para calmala e convidala a abandonar o salón. Coma non se atiña a razóns, foi preciso obrigala pola forza a saír da Casa da Cultura, onde tiña lugar a presentación da controvertida novela.
—Cabrón! Fillo de puta! Malnacido! —berraba, mentres abandonaba o local.
Ao día seguinte foi noticia en toda a prensa. O escándalo traspasou fronteiras e, coma adoita suceder nestes casos, a novela tivo unhas ventas prodixiosas. Mais, foi tal a humillación sufrida polo autor, tanto no acto de presentación coma en sucesivos programas televisivos con intervencións de filla e nai, que desde entón, sumido nunha profunda depresión, non foi quen de volver escribir unha liña máis.
Quen ía para unha das figuras máis salientables deste século no mundo da literatura, acabou no ostracismo total.
Unha muller colle da man a unha nena, pequena, duns cinco ou seis anos. Óllanse e sorrinse, unha porque a quere ensinar, a outra porque goza do que comparten. O primeiriño é apañar as flores que medran cando xa se extinguiu a primavera, cando xa as árbores perden a súa cor. Os monllos dispostos sobre o banco de pedra da casa vella, o gato rebuldeiro frétase coas floriñas que quedaron sobre o mandil da avoa, ela coa fouce cortou un anaco de xesta para tecela e logo espetar flor a flor as cores do recordo nunha coroa festiva.
Cando eramos cativas, os cemiterios eran un lugar para mulleres, as avoas, nais, irmás, fillas, parellas, eramos as que limpaban nichos e sepulturas, as que colleitabamos as flores, facíamos os arranxos, as que acendíamos as candeas, as que rezábamos todo o que nos ensinaran outras antes ca nós sen cuestionar crenzas, versículos ou tradicións, as que levabamos xs máis pequenxs con colares de zonchos; por cada castaña, unha ánima liberada.
Eu son das que volve aos cemiterios, porque son lugares que no mesmo silencio falan aos catro ventos de historias malogradas, de soños e esperanzas, de amizade, de amor. Son das que esculca con curiosidade, porque as mans e as olladas de quen por alí discorre tamén fala do mundo que somos e do mundo que formamos.
De cativa, a avoa falaba coa sogra cando lle limpaba a sepultura, un resumo anual devagar neses intres que compartían unha coa lembranza da outra. Sempre me chamou a atención que a avoa se fixese cargo da sepultura da sogra e non da de súa nai, da que se ocupaba a súa cuñada, o herdo da memoria ía sempre de muller a muller, custodias vivas dos recordos dos que xa non estaban. Eu agora falo co avó cando limpo a súa sepultura e a través da friaxe da pedra mándolle a pouca quentura que podo a aqueles ósos que quixen tanto, porque me sei vixía dos seus recordos, herdeira de segredos, loitas e medos; é por iso que o meu fillo fala do bisavó como se o tivese coñecido, aleitar no recordo é tamén un herdo feminino.
O Instituto de Estudos Chairegos organiza para o venres 4 de novembro de 2022, ás 20:30horas, no AUDITORIO MUNICIPAL DE VILALBA, e dentro do Circuito de teatro profesional da provincia de Lugo-Ciclo cultural Monicreques, promovido pola Área de Cultura da Deputación, a obra de teatro BADMAN, UN HOME MALO, de Gustavo Fouce, a cargo de A COMPAÑÍA SOLITARIA DO DR. MONIFATE. (Público maior de 16 anos.)
