Cantigas para aprender a soñar…
Dende o corazón da Terra Chá, aló onde sentou cátedra o Manuel María (que terá a Terra Chá, que tantos poetas e poesía dá)… Pois… dicía que, dende o corazón da Terra Chá, vese ben o ceo todo. Pero para ver ben todo o ceo non chega con ter boa vista, nin aparellos tecnolóxicos… Non, non… Para ver ben o ceo precísanse dúas cousas máis importantes: amor e sensibilidade. Boa vista e aparellos tecnolóxicos poden telos moitas persoas; amor e sensibilidade… xa non tantas… Pero María Xosé Lamas, aquela nena-adolescente-moza de Vilapedre, tenas a mans cheas. E, por iso, soubo mirar para o ceo con amor de nai, de tía e, mesmo, de profesora. E isto é moito amor… E coa sensibilidade de muller poeta, que é o que é esta chairega; dende a cabeza até os pés, e dende a epiderme ata a médula… deulle por escribir. E, con tanto amor e sensibilidade, escribiu estas Cantigas para aprender a soñar. Poesía doce coma o mesmo mel e tenra coma un abrocho de roseira en flor… Ou coma un bico de nena… Poesía chea de musicalidade… Poesía para nenas e nenos… Só para nenas e nenos? A min gústame tanto…
Porque nela hai… iso: sensibilidade, tenrura, amor, delicadeza, música, soños… Pero, tamén, unha lingua escollida, unha lingua de namorar, unha lingua de regueifa… E imaxes frescas e gorentosas… E lugares marabillosos onde aniñan a curiosidade e a fantasía… Así, con todos estes ingredientes, e con todo ese amor de neta, de filla, de nai, de tía… e de profesora, cociñou María Xosé, con lume lento e con mans amorosas, este feixe de versos; versos que alimentan e que saben… a pan de caramelo.
Deste xeito, con ollos de nena da Terra Chá, mirou esta muller poeta para o ceo inmenso e viu, nas noitiñas mornas do verán, e nas frías e longas noites de invernía, como a raíña do firmamento, esa raíña xitana, ía mudando de cara. E ía gobernando a vida, a nosa vida. Viu, así, con eses ollos grandes de nena, primeiro, a lúa nena. E cantoulle a súa cantiga:
Tan só amosando
a metade da cara,
vén cantando a lúa
unha doce nana.
…
“Durme meu ruliño,
que te hei levar
por riba dos montes,
dos vales… e do mar.
E despois viuna medrar, até facerse moza e dixo:
…
A xigante lúa
coroando o ceo,
coida das estrelas
que hai no firmamento.
No escuro da noite,
co seu branco veo,
entoa cantigas
que quitan o medo.
…
E máis despois, viuna, sorprendida e tristeira, viuna encoller… Ai… pero, aos poucos, entusiasmada, ollouna renacer… E comparouna, incrédula, cun círculo:
…
Un círculo negro
raiado con liñas…
Como vai ser esa
a lúa noviña?
E quedou durmida… Mais… cando espertou, abriu o ollos e… mamaíña! No canto da lúa, unha enorme bóla de ouro ocupara o trono da lúa lueira… E cavilou que eran noivos:
O noivo da lúa
Catalina é o sol,
chámase Lourenzo
como un gran señor.
…
E comprobou, tamén, como o sol mudaba a fasquía da paisaxe. E, dixo:
Durante o verán,
quentando e alumando,
o sol decorou
de ocre os prados…
…
Agora no outono
salouca tristeiro
porque o vento tolo
con sopro lixeiro
espallou as follas
polo chan deitado.
Que bágoas de choiva!
Todo está mollado!
E foille cantando, feliz e ditosa, ao sol todo o ano:
Polo inverno:
Tremendo de frío,
detrás dos nubeiros,
ben agochadiño,
agarda Lourenzo.
…
Mais, de vez en cando,
dende o brando niño,
mándanos un raio
brillante e morniño.
E, en chegando a primavera, renovou o seu canto:
O sol espertou
da noite calada;
os paxaros volven
a facer niñada…
…
Ás veces o ceo
fica anubrado,
agochando o sol
detrás dun gris manto.
Cando temos frío,
só hai que chamalo…
baixiño, baixiño…
E vén de contado!
E, cantando e cantando, foi facendo un río de versos… Porque, en vendo as xentes do ceo o ben que cantaba esta muller, os cometas, as estrelas fugaces, e aínda os planetas, tamén lle pediron a súa canción. E tivérona. E foron felices, sen comeren perdices nin nada diso, só cos versos, coas cantigas e coa música de María Xosé.
Pero… un día… non saíu o sol… Nin asomou a lúa. Tampouco houbo estrelas fugaces. Nin cometas. Nin planetas… Porque reinaba, aquela noite, a escuridade con todo o seu negror, a raíña das tebras. E, daquela, aló pola beira do embigo, comezou a sentir así como un bule-bule de congoxa. E a noite foi medrando e a congoxa volveuse un algo de medo, un mediño pequeno…pequeno… E, para escorrentalo, botouse a cantar:
A noite tan negra,
tan longa e escura,
dáme moito medo
se non sae a lúa.
…
Que medo me acode
cando estou soíña!
A casa é un castelo,
do patio á cociña.
Cheo de pantasmas,
de ogros e meigas,
e de homes do saco
que sacan manteigas.
E, así, cantando, cantando, foise quedando durmida, durmida, durmida… E soñou… Soñou con cantigas, con amenceres, con música de paxariños…
Ata que, de mañanciña, un raíño de sol coouse pola ventá e…
Por detrás dos montes
de cor azulada,
aparece o sol
estreando a alba.
…
De pé, sobre a alfombra,
ollo cara a fiestra…
Un día de sol…
Un día de festa!
Despois foi ao colexio e, polo mediar da mañá…
Son as once e media,
comeza o recreo.
Todos a xogar
baixo o azul do ceo!
…
Cando soa o timbre,
que susto levamos!
Rematou o xogo
e volve o traballo.
E foi camiñando o día… E chegou a merenda…
Galletas con queixo,
chocolate e pan,
biscoitos, marmelo,
torta de mazá…
E a tardiña foi pasando… E a noite foise achegando…
O día está rematando
e a noite a espertar,
dende a fiestra do meu cuarto
vese xa á lúa asomar.
No horizonte lonxicuo
adormece o sol morniño,
polos nubeiros tapado
coma se fose un meniño.
…
A cama por min agarda
cos brazos de lenzo abertos
e a brandiña almofada
tamén agarda en silencio…
que nela os cabelos pouse
para acaricialos tenra
mentres o meu maxín voe
por entre as máxicas letras
dun libro que ficará
comigo nun intre inerte
cando as meniñas, xa cansas,
entre as pálpebras se pechen.
E foron pasando os días da semana… E os meses do ano… E, cos meses, as estacións… A primeiriña… ah… a primavera!
Xa estamos na primavera,
anuncia o cuco cucando;
a escura noite xa mingua,
o día xa vai medrando.
Despois, coma un lume poderoso, fíxose rei o verán…
O verán pasea contento
co sorriso despregado
soprando o seu quente alento!
E aínda despois, apareceu por alí un señor de longas barbas e guedellas chamado Outono con pintas de bonachón. Era un extraordinario pintor de follas… E os nenos preguntaban… Quen será este vello? Que virá facer aquí?
Tinguirei de vellos ocres
as árbores dos outeiros
e as follas voarán lonxe
en remuíños eternos.
E así… foron devecendo os días… E fuxiron as andoriñas… E viñeron os cogomelos, as abelás, as castañas… E as xeadas de xaneiro… E reinou o inverno…
Amence o día! Todo xeado!
Non sopra o vento! Todo está calmo!
Todo está triste! Todo aquelado!
E…
Colorín colorado…
Este fermoso conto queda…
Contado!!!
*Texto facilitado por Toño Núñez, e que pronunciou a dúo coa autora do poemario, María Xosé Lamas, durante a presentación de CANTIGAS PARA APRENDER A SOÑAR na Feira do Libro de Lugo.