“Eu son das que penso que viaxar (non viaxes organizados) é importante si tes a intención de aprender algo, si conservas a capacidade de asombro e a curiosidade por outras culturas, pero sobre todo polas persoas, isto é o que me move; consigue que vaia perdendo prexuízos”
Desde o primeiro momento aceptou manter esta conversa, e non porque sexa amiga (que tamén), senón porque o espírito inquedo de Andrea Fernández Maneiro non lle permite ficar indiferente aos retos que se lle presentan, e este diálogo, sen ser un reto, tampouco quixo deixalo pasar. Feito que lle agradezo ben. Gañadora de certames poéticos de referencia no panorama literario galego coma o López Ardeiro, o Leiras Pulpeiro, o Torre de Caldaloba, o Illas Sisargas, o Eduardo Pondal ou o do Concello de Vilalba. Dos cales xurdiron títulos de obras como Migratoria, Inventario dun adeus. Expiratoria, Contra–Tempos, Edénicas, Voto de silencio ou Meridiano Orixe. Porque esta carrilexa, nacida na madrugada dun martes de entroido, ademais de considerarse unha afoghacristos orgullosa, medrou cos loureiros de Cortegada e os libros.
O primeiro poema de Meridiano Orixe, obra gañadora na 50ª edición do Certame de Poesía do Concello de Vilalba, di: Son gaivota.// Dende terra,/ illa e faro nárranme/ historias de monstros mariños. Como observa a Andrea carrilexa e poeta esas historias que a diario acontecen no mar ou fóra del, cheas de monstros que trafican coa vida humana ou que violentan a súa existencia?
Co mesmo horror que se saíra do mar o mesmo Cthulhu tentando converternos en seres apeghados ás riquezas e á inmortalidade, á que nunca chegaremos afortunadamente.
Hai tantos lughares e mares cheos de cadaleitos de auga e area, dos que non se contan nos informativos porque quedan lonxe, e como non nos afectan directamente carecen de “importancia”. Loxicamente é inviable contalo todo, teriamos telexornais infinitos de desgrazas pero, a min, chégame o runrún e dóeme. Hai xa anos que procuro eludir o ler as novas, mais non podo evitar que me cheghen os estoupidos das bombas de Palestina, de Ucraína ou Iemén. Teño un oído sensible.
Os mares son lughares de traxedias e o peor de todo é que nós afacémonos a vélas, semella que estamos inmunizados e iso para min é case máis agresivo e violento.
Na túa biografía da AELG dise que a túa vocación e profesión é locutora de radio. Mais a Andrea poeta ou escritora tamén ocupará un rol moi importante, non?
Claro, todo é importante, pero relativicemos, non é tan relevante o que facemos senón se aquilo que facemos serve de algo, cousa que por outra parte eu descoñezo.
Polo tanto, a min todo o que fago sérveme para superar as frustracións de cotío e empatizar co mundo que me rodea.
Sentes paixón por viaxar, e boa mostra diso é a constatación gráfica que traes de cada lugar que visitas, de cada emoción nacida nesas estadías exteriores. Entenderías (entenderíase) a túa esencia sen esa chamada viaxeira?
Por suposto que non, eu son das que penso que viaxar (non viaxes organizadas) é importante se tes a intención de aprender algo, se conservas a capacidade de asombro e a curiosidade por outras culturas, pero sobre todo polas persoas, isto é o que me move; consegue que vaia perdendo prexuízos, que entenda (aínda que non comparta) outros xeitos de vivir, que, en moitas ocasións, me indigne (cousa ben sinxela para min) pero, por riba de todo , viaxar é o escravo que suxeita a coroa de loureiro sobre a cabeza do César, e que lle bisba na orella: “Memento mori”, para que non esqueza a súa irrelevancia. Se o pensamos ben somos irrelevantes no Universo.
Xunguido ao anterior e desmitificando ese concepto de morriña, que semella apegado á natureza galega, nalgunha desas viaxes ficarías no lugar visitado esquecendo o anhelo de retorno?
Ás veces penso que si pero, realmente, non. Eu preciso da miña terra, preciso do meu mar, da miña xente, preciso do Nilo, preciso do Corno de Ouro, preciso de Gelidonya… Todo o mundo é a miña casa pero son eminentemente Atlántica, como son “afoghacristos” e non podo reneghar da nosa costa.
Aínda lembro cando volvía á casa dende Santiagho e ao cheghar a Carril dende o tren “ollaba Cortegada deitada no mar”. Teño chorado máis dunha vez da emoción.
Mais o regreso acontece, e daquela o mecanismo da memoria lévate a reproducir o vivido, o sentido, e non só a través da imaxe senón coa suma da palabra. Así aparecen estruturados boa parte dos teus poemarios. Aínda que unha imaxe non vale máis ca mil palabras ou ás veces si?
No meu caso a imaxe e a palabra xorden coma complemento á emoción. Agás en ocasións moi concretas, nas que a imaxe está na miña testa coa palabra, e procuro reproducila logo.
E non, unha imaxe non vale máis que mil palabras porque os matices que non se ven hai que contalos; a imaxe non ole, non ten son, nin tacto; como podería a vista suplir os outros sentidos? Pois coa palabra.
Di o poeta Mieczyslaw Jastrun que a esixencia de que a poesía sexa inmediatamente comprensible para todo o mundo é verdadeiramente absurda. Que opinas diso? E que trazo procuras deixar a través da túa poesía?
Pois como todas as cousas: as matemáticas non son comprensibles para todo o mundo, a astronomía tampouco…
A poesía pode ser un puro xogo de complexa estrutura e entón claro que podería ter difícil comprensión; cada un fai a súa escolla á hora de escribir e á hora de ler. Quen son eu para opinar da escolla de cada quen?
Persoalmente, a miña poesía sempre quere contar algo e desencadear algunha emoción; mais como exercicio de comunicación a poesía para min ten que entenderse, aínda que eu logo adore a Góngora e respecte, enormemente, á xente que opina e exerce o contrario.
Non penso xamais na pegada senón no camiño, á fin o trazo vaino marcar o tempo, está fóra das miñas mans e do meu interese.
A Andrea autora é un transunto da Andrea que vive máis aló da escrita ou cada unha delas ten a súa propia senda? É preciso ese distanciamento para non contaminar a finalidade textual?
Creo que a imaxe católica da Trindade (ou un trastorno de multi-personalidade, depende como o vexas) representa moi ben a cousa.
Nada, do que eu son, vive de xeito totalmente independente, somos un grupo simbiótico. Se non te contaminas, pouco aprendes. Non hai máis proceso que a emoción embuída das cousas que vexo, onde se reproduce un exercicio de empatía absoluto, onde o proceso de escrita supón respirar, case non é consciente.
Escritora do mes de outubro pola AELG, gañadora de distintos premios literarios e con varios libros publicados, como é iso de ter que valorar outras escritas cando toca a tarefa de xurado? E tendo iso en conta, como ves desde dentro a situación actual da literatura galega? (Non esquezamos nos últimos tempos a traxectoria de premios nacionais en eidos como a poesía, a narrativa, o cómic…).
Cando formo parte dun xurado sei da responsabilidade e asúmoa; entendo que nas miñas mans está o traballo, o esforzo e ata algún que outro soño de alguén. Así que o primeiro para min é o respecto por todo isto e, logo, a avaliación estrita da obra. Escoitar o poemario é fundamental. Falando, non lembro con quen, destas cousas dicíame que había poemarios tecnicamente perfectos pero que nin contaban nin emocionaban, mais estaban tan ben feitos!
É un dilema duro de resolver, creo que ser tecnicamente perfecto está moi ben pero, se non transmite nada, non me serve; para explicalo mellor, un poemario é unha bolboreta, ten que voar, mentres que un poemario tecnicamente perfecto pero que non emociona é unha bolboreta de coleccionista, perfecta pero morta nun cadro.
Falábase, recentemente, de se os premios literarios deberían facerse a plica aberta. Eu respondo, rotundamente, que non. Como persoas temos os nosos afectos e non podemos deixar que iso inflúa na avaliación das obras presentadas a concurso. O que diga que “é rigoroso e non lle afecta”, mente, ademais , que opcións terían aquelxs aos que non coñece ninguén, fronte a xente consagrada? Ningunha!
Eu só publiquei vía premios, non souben facelo doutro xeito pero voulle reprochar (sen acritude) ás editoras a deixación dunha das súas funcións máis importantes, que é a de avaliar os textos que lle chegan sen ler o nome de quen os asina. Non vou abondar nisto, pero a miña pregunta é: canta obra de autoría novel se publica ao ano?
Os premios, se cadra, son a mellor porta de entrada para as voces novas.
Por outra banda, a literatura galega non é que estea nun momento excelente, xa leva moitos anos nese nivel, o que sucede é que se ve agora con estes premios- O meu medo é que acabe morrendo de éxito.
A arte cumpre unha función sandadora, é certo, mais hai outras necesidades vitais que proveer. O cemiterio está cheo de imprescindibles pero, simbolicamente, hai máis dunha lousa neles que pon: Aquí xace a poesía de alguén, de quen xa non lembramos o nome, e ese nome pode ser o noso.
Volvendo á temática da primeira interrogante, observo que nos teus textos poéticos sempre gurgulla o compromiso, a empatía, como un acto de comunicación sen fisuras no que mantés acesas azos de emoción e conmoción. O que non impide que ese compromiso se traslade á parte estética da túa linguaxe poética. Pero non deixa de ser unha opinión allea, por iso agradecería a túa sobre este tema.
A esta pregunta vouche responder como dixo Lino Silva (un ARTISTA de Cambados que faleceu recentemente), non teño nin idea. Só sei que, falamos antes de que son un ser simbiótico, o meu compromiso humanista e a miña ollada do mundo están presentes en todas esas faccións de min mesma. A miña obra é diversa e comprometida nalgún caso, pero ás veces xogo, porque quero xogar para non perder a meniña que habita en min e transmitir a importancia desa infancia que latexa en cadaquen.
Cando sae do prelo unha obra literaria, deixa de ser propiedade íntima dxs autorxs e, a interpretación dxs lectorxs, é o que vale.
Como quedaron moitas cuestións das que poderiamos falar, que pregunta te farías a ti mesma? E a súa contestación, claro.
Porque non calarás máis, Andrea? Pois porque non son quen de facelo, a pesares da advertencia de miña avoa que dicía que quen ten a lingua aguda ten a costela dura. Dura non sei, pero doente seghuro.
*Imaxes facilitadas pola propia Andrea Fernández Maneiro
1. E se comezamos cunha pregunta de observación. No cromatismo da túa ollada predomina o silencio ou a sonoridade? A rebeldía ou a calma?
En todo este confluír de enerxías e cores que se derraman sobre nós cunha velocidade de vertixe, e onde o tempo parece correr máis rápido que nunca, diría aquela recurrida palabra tan galega de “Depende” xa que cada cousa ten o seu tempo” e a súa propia mirada .Unha mirada que se activa e vive nos submundos do campo visual cuxas formas pasarán a un estado de intermitencia continua.
Se cadra hai silencio rebelde na mira que non cala 😉
2. No momento en que elaboro este cuestionario, o teu perfil de Facebook ten a imaxe de portada dunha Rochi diante dunhas ás pintadas sobre unha parede, en actitude de emprender o voo;mentres na imaxe do perfil aparece unha Rochi ante un micrófono en ademán reflexivo, se cadra. Tomando a referencia desas dúas imaxes, fálame desa impregnación de contrastes que nos habita.
A dualidade do ser ou a dualidade do equilibrio de todo o que nos rodea componse de dúas forzas opostas que se unifican en harmonía para favorecer o movemento e, á súa vez, o cambio. Así, mentres adoro o que simboliza o escuro, a auga, o intuitivo e a capacidade de nutrir a vida, a fantasía constitúe o ímpeto, o luminoso, a expansión e o lume, a franqueza, a enerxía, ao voo sen medo.
Antíteses ou non do marabilloso. No medio deste suxestivo xogo dialéctico e conceptual onde todo parece ter o seu oposto e á súa vez unha parte complementaria, a vida é unha constante evolución , polo que o cambio debe de ser constante. Velaí a transparencia do sentir, cantas emocións temos ao longo do día? Cantas agochamos?
En ambas fotos me recoñezo, e quen ben me sabe de min, tamén. 😊
3. Hai unha escrita (a túa, por exemplo) construída na esencia da terra ou na do ferro e o asfalto? Esa dicotomía mundo rural-mundo urbano.
Escrita híbrida diría sen dubidar.
4. Ese entusiasmo, esa vitalidade que semella constituírte como artista tamén a trasladarás á túa faceta de ensinante?
Tento que así sexa con tódalas miñas forzas, adoro o meu traballo, sigue emocionándome, aprendo a diario na aula, procuro formarme continuamente, de feito volvín á universidade, gozo cada curso escolar, pode haber algo máis fermoso que coñecer as novas xeracións de preto coas suás emocións , inquedanzas e sentires? Mágoa que no noso sistema educativo non prime o desenvolvemento da curiosidade, a creatividade, a experimentación.
O ensino non se consegue transmitindo información que se repite ata memorizala, sen lóxica razoada. Creo que sería máis importante aprender a pensar que memorizar, pero só é unha opinión persoal, gústame o ensino manipulativo e emocional.
5. Deixou escrito o meu paisano vilalbés, Agustín Fernández Paz, a través do título dun libro “O único que queda é o amor”. Tamén lemos/escoitamos aquilo de que “só o amor pode salvarnos”. Que opinas destes e doutros axiomas arredor do concepto amor?
O amor inclúeo todo, é un sentimento enorme que nos permite ir apreciando as emocións pode algúen dubidar do amor? Habería sociedades, se non hai amor? Poder haber algo máis motivador que amar en tódoda-las súas variedades?
6. Como entendes a poesía? Forma parte do teu proceso vital ou disóciala dese devir cotián que nos transita?
A poesía (e a arte en xeral ) é como a auga, como o sol, como o amor, un alimento preciso, a vitamina diaria, o acougo, lugar onde podes ser ti mesma, na versión máis real ao máximo exponente, sen que nada máis importe.
7. Na etapa creadora e creativa empregas, en moitas ocasións, unha simbiose de linguaxes (literatura, música, debuxo, colaxe, etc.). Que atopas nesa maridaxe de linguaxes artísticas?
É que non as concibo individuais, son un todo, un fluír, unha mesma Aorta, un mesmo motor con todas as súas malgamas.
8. A arte, nos seus distintos xeitos de expresión, debe manifestar un compromiso social? Ser artista é unha utopía? Pero unha marabillosa utopía, non che parece?
A arte é infinita, enmarcala é limitala, a arte é precisa para a vida e a vida está tamén chea de inxustizas sociais que se soen reflectir.
As persoas creativas, acaban chegando a Itaca. Ser unha persoa artista na miña opinión , non é unha utopía, é non ser sumisa, ter outra visión, e na maioria das veces ser incomprendida.
9. Na casa íntima das palabras hai que deixar unha porta ou unha ventá abertas para que a súa mensaxe interactúe co/a lector/-a, nese exercicio que nos propicia a denominada estética da recepción? Ou no teu caso, aínda que soe a tópico, escribes para ti mesma?
Son unha persoa egocentrista que escribe para liberarse, fantaseandoque alguén poda comprender e sincronizar coa emoción e a situación concreta.
10. A morte provócache medo?
A morte é o punto e final, a morte no existe para a persoa morta, polo tanto todo desaparece, témolle máis a vida, segundo que ocasións. A morte iguálanos, xa que fai que sexamos todas cadáveres do mundo: un resto, un corpo sen vida, un organismo en proceso de descomposición.
A morte tamén é amor.
Alphonse de Lamartine: “A miúdo, o sepulcro encerra, sen sabelo, dous corazóns no mesmo cadaleito”.
Mariña Maceiras na biblioteca do IES Sánchez Cantón, Pontevedra, 2020
A autora despois de recoller o Premio Francisco Añón, 2018
1.- Que tal senta, coa idade que tes, ser a Mariña Maceiras Segovia escritora?
Pois senta moi ben, pero a verdade é que non sinto que exista unha Mariña escritora, só son eu flipando con que á xente lle guste o que escribo. Ao moverme por varios concursos xuvenís coñezo a moita xente nova que conseguiu cousas incribles e entón decátome de eu tamén alcancei bastantes obxectivos e emociónome pensando en todo o que podo chegar a facer se me esforzo, e é unha sensación magnífica.
2.- Aínda que sempre se di aquel tópico de que non imaxinabas chegar ata esta altura literaria xa desde moi nova, sementarás moitas ilusións futuras na fértil terra da literatura?
Dende logo! Teño moitísimas ganas de publicar todos os libros que se me permita: ir algún día pola rúa e ver coma un neno ou unha nena lle sinala o meu libro a súa nai no escaparate dunha librería para que llo merque.
Tamén albergo a esperanza de gañar nalgún momento algún deses grandísimos premios de literatura para autoras e autores consagrados.
3.- Que significa para ti acadar un premio literario?
Para mi lograr gañar un premio é algo moi importante, porque quere dicir que xente que é experta en literatura considera que o meu traballo é o suficientemente bo como para darlle un recoñecemento. O que eu escribo non deixa de ser un reflexo de min e cos premios eu sinto que son boa, que fago algo ben e que non perdo o tempo escribindo. É moi reconfortante sentirte acubillada por un premio.
Acto de entrega de premios do Certame Literario Terras de Chamoso, O Corgo, 2021
4.- Continuando o ronsel da pregunta anterior: os galardóns literarios dan máis alegría ou implican maior responsabilidade na andaina cativadora da escrita?
As dúas cousas. Por un lado, é o que comentaba antes, son un chute de adrenalina, ledicia e confianza para seguir escribindo. Por outro lado, son certa presión, todo o mundo agarda que gañes máis premios, que gañes premios cada vez máis importantes ou que cada cousa que dis ou escribas sexa unha obra de arte na que haxa un montón de palabras rebuscadas, metáforas ou trasfondos sentimentais con referencias literarias.
5.- Segues algunha referencia ou xa tentaches desde o principio crear unha voz con matices singulares e/ou persoais?
Ningunha das dúas cousas. Leo moito dende moi pequena, de todos os estilos, de moitos autores e autoras, de todos os xéneros… e aprendín que debes escribir de tal xeito que a historia escorregue libre. Para cada peza que escribo utilizo o que me sae dependendo do tema e a forma, non penso.
Por suposto que teño moitos referentes na literatura, pero nunca intentei copiar o seu estilo xa que me parece que a forma de escribir é algo que depende da personalidade polo que debe ser única. Tampouco busquei crear o meu estilo propio, non creo que o teña e non é algo que me preocupe.
6.- Se non puideses escribir durante un período de tempo, como suplirías esa eiva transitoria?
Non creo que me afectase en exceso, por moi improbable que sexa esa situación. Na miña mente sempre hai algo dando voltas, nunca quedo sen ideas, xa que cando non teño nada novo simplemente escribo describindo o que vexo.
Se algo me impedise escribir supoño que debuxaría, ilustraría as miñas ideas. As artes plásticas son a outra forma que teño de expresarme, é igual de doado para min escribir que facer garabatos ou dar pinceladas.
7.- En que océano navegas mellor, no da narrativa ou no da poesía? Tes medo ao naufraxio nalgún deles?
A verdade é que os utilizo para cousas diferentes. Coa poesía desafógome tanto de ledicia, coma de medo, inseguridades, enfado, amor, sentimentos novos… Na narrativa simplemente escribo para entreterme e pasalo ben porque, aínda que tamén expreso moito do que levo dentro, póñolle máis filtro e controlo máis o que escribo.
Para ser sincera dáme moito medo fracasar na narrativa longa, creo que non escribín nada de máis de oito folios e aínda non me vexo capaz de facelo. É algo que teño pendente e penso facer nalgún momento no que vexa que estou preparada.
8.- Na túa tarefa creativa hai unha miga de caos ou es ben disciplinada?
Ufff… A ver como explico eu isto.
Para escribir poesía son puro caos e para escribir narrativa comezo desordenada, despois fago un plan detallado co que escribo e, cando remato, cambio algunha liña ou expresión e remexo un pouco.
Na poesía deixo que todo saia sen ningún filtro, simplemente escollo un sentimento e céntrome en expresalo. Penso que debe ser moi divertido verme loitar cos meus miolos para atopar a palabra que preciso para a rima, xa que cando me atasco póñome a tatexar sílabas ao azar ata que atopo a palabra que preciso mentres me movo dun lado para outro.
Na narrativa permítome ser desordenada ata que teño clara a anatomía do esqueleto da historia. Despois anoto nunha lista todo o que quero que pase e en orde, e temporalízoo en liñas, e por último escríboo. Non o volvo mirar ata un ou dous días despois e, para rematalo, fago pequenos arranxos.
A autora no Salón do Libro de Pontevedra, 2021
9.- Canto trasladas da túa vida á literatura e canto recorres á literatura para entender o teu proceso de desenvolvemento vital?
Para escribir non sempre me baseo en cousas que vivín (case nunca), pero todas as miñas composicións están creadas a partir dun sentimento que experimento na miña vida cotiá xa que intento que a persoa que o lea chegue a experimentar xusto o que eu sentín. É a miña forma de compartir o que levo dentro, de expresar parte do meu estado anímico.
Por outro lado, ao ler moito, obviamente a literatura inflúe na miña forma de ver o mundo. Sempre queda na memoria a opinión que xerou en ti a acción dun personaxe, algunha frase súper profunda das que soan demasiado rimbombantes como para parecer realistas ou aprendes a detectar algún comportamento.
10.- Quedaron preguntas por facer e por responder, estou ben seguro. Así que tócache a ti, Mariña, formular unha que che gustaría responder, e contestala, obviamente.
Para quen tipo de público escribes?
Escribo sobre todo e principalmente para min, tamén escribo para nenos e nenas pequenas e para xente da miña idade.
Teño escrita moita poesía para crianzas xa que penso que é moi importante que os pequenos da casa estean en contacto con ela porque despois xa se teñen prexuízos. Gústame, permíteme ser moi clara e transparente, e é divertido porque tamén podo ilustrala.
Cando escribo narrativa vai máis dirixida á xente da miña idade porque escribo o que me gustaría ler a min.
“Entendo o compromiso non coma algo separado da nosa vida; máis ben ao contrario, como algo propio da existencia. Todas as persoas, a cada momento, estamos obrigadas a actuar, aínda que a nosa acción sexa non facer algo concreto. Pero isto xa é un modo de acción, e unha encarnación dunha serie de valores que lexitiman ou poñen en cuestión elementos da realidade. Por iso, para min, cada obra, sen ter nin un sentido pedagóxico, nin moral, nin normativo, si ha de interpelar á época na que está. (…)”
1.- Partindo da ontoloxía serías quen de definir a Abraham Pérez?
Empezamos forte!!! (Risas). Ben, calquera definición propia que dea pode soar falsa, arbitraria e/ou narcisista, precisamente porque un móvese nese triángulo do que quere ser un, de como é percibido polos demais, e do que realmente é. Polo que axustar eses tres puntos paréceme complicado. Mais, direi que son escritor: con todo o que implique, para ben ou para mal (Risas).
2.- Que chanzo na escada conceptual ocuparía, segundo a túa opinión, o compromiso no eido literario?
Entendo o compromiso non coma algo separado da nosa vida; máis ben ao contrario, como algo propio da existencia. Todas as persoas, a cada momento, estamos obrigadas a actuar, aínda que a nosa acción sexa non facer algo concreto. Pero isto xa é un modo de acción, e unha encarnación dunha serie de valores que lexitiman ou poñen en cuestión elementos da realidade. Por iso, para min, cada obra, sen ter nin un sentido pedagóxico, nin moral, nin normativo, si ha de interpelar á época na que está. É evidente que hai unha separación entre a persoa que crea e a creación: é algo intrínseco ao arte, pero non implica que a obra sexa un elemento aséptico. A obra non ten que ser exemplo de nada: a iso refírome cando falo de que non ten que ser normativa; pero sendo un produto creado nunha época baixo unhas condicións e unhas características específicas, non se pode subtraer dos discursos que emana e dos que lexitima ou pon en cuestión, aínda que esa non sexa a súa intención directa e primaria. Coido que nin para unha lado nin para outro, a obra pode ser inocente. Como tampouco o é quen a crea.
3.- Se foses un lector que se achega por primeira vez á lectura de FRAGMENTO/CREBA, ¿que suscitaría en ti entrar no seu universo poético?
Para min FRAGMENTO/CREBA é unha tentativa, unha cartografía incompleta e provisional. Tal e como o vexo, cada fragmento, cada físgoa, é a parte visíbel dun magma que conecta, se cadra por ocultamento ou por ausencia, todos os seus puntos. Entón, o que se está intentando problematizar é a nosa época e a nós mesmos coma individuos e suxeitos inseridos nunha rede complexa que é o que chamamos real.
Mais, velaquí está a miña intención; outra cousa é que quen se achega ao libro o comprenda así… (risas).
4.- Tes publicadas obras en galego e en castelán: o proceso creativo é singular en cada lingua na que te expresas literariamente ou hai unha premisa lingüística nuclear?
Respecto ao propio proceso creativo: é certo que cada obra exixe unha intensidade distinta, uns ritmos, se cadra, tamén diferentes. Malia isto, para min si hai unha premisa que as recolle todas. É certo que conto con textos publicados en galego e castelán, mais neste último caso, cando menos o publicado, foron textos que naceron en galego, pero que por circunstancias acabaron cunha versión en castelán. Aínda así, a lingua coa que traballo é o galego. Quero sinalar isto porque escoller unha lingua non é un elemento meramente accidental, senón que no meu caso é froito dun compromiso, dun xeito de entender certas cousas; en definitiva, dunha maneira de comprender e de se relacionar coa realidade.
Agora ben, volvendo á pregunta inicial: a miña poética trata de traballar cun elemento que reúna todo. Podo escribir poesía ou narrativa, con certas liñas estéticas que a priori poden estar afastadas ou parecer opostas, mais tal e como as concibo, non é así. Sempre hai unha preocupación, unha tematización dun problema que pode verter (e que adoita facelo) cara a outras problemáticas. Entón, é a partires de aí desde onde se vai configurando cada obra, cada texto; deste xeito, permíteme velos coma un tecido, coma unha rede que remiten uns aos outros. Logo, claro, cada creación ha de facer un escorzo, ha de gañar autonomía, para que se poida considerar como delimitado e, por tanto, independente. Pero insisto, sempre comprendido como unha parte dun todo. Isto non implica, loxicamente, que non se produza un proceso de madureza, é dicir, pretensións de mellorar o traballo, e algunhas variacións estéticas en cada obra.
5.- Cando escribes, hai unha fiestra fronte túa na procura dunha recepción colectiva da túa escrita ou, coma nun efecto espello, escribes para ti mesmo?
Semella que redundo no mesmo, porén considero que son diferentes puntos dun idéntico problema. Explícome: cada obra nace dunha preocupación; dita preocupación, vaise concretando na indagación que levará (ou non) ao proceso de escritura. Deste xeito, coagula e configúrase o que vai ser o proxecto delimitado para cada unha individualmente. Evidentemente as obras, os textos, nacen cunha vocación comunicativa, posúen en si mesmas a característica esencial de tender pontes; entón, seguindo esta liña comunicativa, son para ser lidas e pensadas por alguén que non son eu. E é aquí onde está, ao meu ver, a riqueza: a posibilidade de establecer diálogo con alguén que se está a mover fóra das miñas dinámicas (e xa que logo, pretensións) creativas. É nesa intersección onde se produce unha dobre autonomía da obra: en primeiro lugar, a independencia respecto de quen a crea porque xa é algo externo, algo alleo; e por outro, ao ser recibido por unha lectora ou por un lector, aparece unha nova lectura, unha nova interpretación e, en consecuencia, amplíase o campo de discusión coa conseguinte apertura de perspectivas. Mais este feito que se ha de producir de xeito necesario, na miña opinión, non pode ser unicamente pensado desde a posición do público, e menos pensar o público coma un elemento homoxéneo.
6.- Canto de filosofía hai no proceso literario?
Ben, realmente non sabería delimitar exactamente cal é o receptáculo de cada cousa; máis que nada porque para min non hai tal separación. Antes falabamos da preocupación ontolóxica de FRAGMENTO/CREBA e tamén da rede que, cando menos para min, é o conxunto das obras. Entón, para min a filosofía é tamén, entre outras cousas -por suposto- fundamentais, un exercicio artístico; de tal modo que, cando comezo a traballar nun texto, parte dunha preocupación, dunhas premisas concretas e dunha pretensión, o cal non quere dicir que sempre remate por ser tal e como fora pensado nun primeiro momento.
7.- Narrativa, poesía, guión, artigos… Existe un elo que conecte todas estas disciplinas citadas?
Parece obvio que cada xénero ten unhas regras determinadas, mais non determinantes. É certo que cando se está a escribir un artigo cunha vocación máis xornalística, non é o mesmo que unha indagación formal poética, aínda que o soporte sexa tamén a linguaxe. Isto acentúase máis se, no canto de utilizar a linguaxe como vehículo de sentido e significado co fin de ser lido (como sucede nas obras literarias), a linguaxe é un elemento mediato que remite a unha especie de elemento final. Estou pensando na escrita dun guión cinematográfico: por moito que poidan evocar as palabras, o que vai primar é a imaxe, entón o cinema require dunha linguaxe propia, dunha linguaxe fílmica que se cadra non acaba de encaixar plenamente coa palabra escrita.
Agora ben, certo é que as estruturas formais na posmodernidade non son nin inamovíbeis nin puras, senón que tenden á mestura, á disolución de fronteiras. Aquí tamén se produce un punto de contacto, un elemento de com-partición. Permite xogar, xa non con varias cartas, senón con barallas diferentes creando así un novo marco.
Ademais, volvo ao que expresei anteriormente: existe ou pode existir, coma no meu caso, un elemento que conecte as obras, que estableza vencellos entre elas. Entón é aquí onde o punto cero agroma novamente, xa que é o que vai permitir, utilizando distintos recursos formais e mesturando diferentes elementos estéticos, poder abordar unha ou varias preocupacións e que vaian reflectíndose no desenvolvemento da obra artística.
8.- Somos memoria, mais, ás veces, semella que nada aprendemos desa memoria que nos viste por dentro, dado que temos a estúpida tendencia a repetir erros do pasado. Como curar esta imperfección humana?
É unha cuestión complexa e se cadra demasiado longa para responder aquí. Ben, vou intentar ser breve e claro. Desde o meu punto de vista, unha das características desta época é o pouco valor que ten o coñecemento. Parece que o único coñecemento que ten relevancia é o que pode ser aplicado a algo e do cal se pode sacar beneficio, principalmente económico. Agora ben, se pensamos no eido literario ou no artístico en xeral, semella que o seu valor é unha cousa etérea. Só se calcula en número de exemplares vendidos, no número de visitantes a unha exposición, etc.; mais isto, ao meu modo de ver, é só unha pequena vertente. En primeiro lugar, porque a unha obra de arte, o valor económico que poida ter (por dicilo suavemente) élle pouco relevante. Principalmente porque a súa valía e a súa calidade non está aí. O valor que ten desborda as categorías do mercado. Entón, a obra pode ter unha carga de valor cognoscitivo, de valor existencial, de valor estético, moito máis importante que o da primacía pecuniaria. A que conduce isto? A se que só é un tipo de valor o que mide a valía, entón as obras quedan en meras mercancías, en simples produtos de consumo. O que conduce, ao meu modo de ver, a unha situación de degradación, funxíbel, a unha situación onde todo semella fragmentado e onde non se pode percibir a necesidade de comprensión do conxunto. Noutras palabras: se a Historia, por poñer un exemplo, só serve para ser consumida (en ventas de libros, en exposicións, e artigos de colección, etc.), lévanos a non ser conscientes da importancia que pode ter para nós noutros ámbitos políticos, existenciais, afectivos, etc. Sinalo isto porque ás veces atopámonos con certos relatos emitidos por parte de algúns elementos e persoas con poder que falsean claramente feitos históricos relevantes que obxectivamente non podemos defender a nivel ético. Por exemplo, se a un ditador lle chamamos xeneral, entón, sen ser falso, non é completamente verdadeiro. Por que? Porque a utilización de certos termos en ámbitos específicos que teñen proxección política, lévanos a ver como se lexitiman discursos onde o coñecemento é claramente desvirtuado, o que pode poñer en cuestión as bases dun sistema democrático. Créase deste xeito un imaxinario colectivo cheo de crenzas subxectivas –e non de verdades obxectivas- fundamentado no irracional e na ignorancia.
Por iso, defendo que o coñecemento é un valor, aínda que o coñecemento non sexa útil para certas prácticas. E as obras de arte, sen ser elementos morais (porque non o teñen que ser, ollo!), si permiten repensar tanto as categorías e os valores como as posicións políticas e existenciais que un ten. A obra de arte abre e posibilita o diálogo. Que acontece? Que unha obra, a súa lectura, o seu visionado, require, amais de sensibilidade, tempo e esforzo (o que choca de fronte coas dinámicas propias da nosa época no que todo ten que ser consumido en pouco tempo e con aparente pouco esforzo).
9.- Sen eufemismos, con sincera crueza, se che parece pertinente, cara a onde camiñamos como seres culturais?
A prognose é un ámbito descoñecido para min (risas). Agora ben, botando man do que expuxen antes (e sendo consciente de que se podería matizar moito máis todo o dito), a nosa época posmoderna que mestura e elimina fronteiras e desfai estruturas ten unha dobre lectura: por unha banda negativa, no senso exposto na pregunta anterior, onde promove posicións acríticas por deslexitimar o coñecemento como tal; pero por outra banda, permite, apoiándonos no coñecemento, na arte, en definitiva: na cultura e na racionalidade, moldear a realidade e enfocala cara onde queremos. Deste xeito, si considero que camiñamos cara ao que cada un de xeito individual e colectivo eliximos. Non falo dunha capacidade absoluta de elixir, pero si coido que a responsabilidade é a outra face da liberdade. Precísase facer unha reflexión ética continua, insisto, tanto a nivel individual coma colectivamente. E para iso, a educación, a cultura e o coñecemento son esenciais.
10.- Ben sei que quedaron moitas dúbidas ou preguntas que che puiden ter feito. Mais vou deixar que sexas ti quen peche este parladoiro formulando e contestando a que desexes.
Como creador gústame falar do que fai, vou ser egoísta e aproveito a sinalar que os próximos proxectos, inminentes, van ser a publicación de dous textos que, na miña mente, marcan continuidade co inmediatamente anterior como foi FRAGMENTO/CREBA. Trátase de dous libros de poemas: o primeiro levará por título O CORPO TRANSPARENTE DAS HORAS e que saíra coa Editorial Galaxia en poucos meses, e do cal apareceron recentemente escolmas na Revista Luzes e na Dorna, Expresión Poética Galega; e UNHA TEORÍA PARA OS ESPECTROS, texto agraciado co 2º Premio no III Certame Torre de Caldaloba, que sairá contra finais de ano con Alvarellos Editora. Ambos textos, como digo, son puntos de continuidade do proxecto poético que estou a desenvolver e que agardo que interesen, na medida do posíbel, ao público.
Aproveito tamén para agradecer a Culturalia GZ (e ao seu responsáel: Martiño Maseda) este interese na miña obra e amabilidade mostrada nesta entrevista.
A cultura en si mesma é aprendizaxe, crítica, o malo disto é que para sermos críticxs co que nos rodea temos que facer aquilo do “Sapere aude”, aprender a pensar por nós mesmxs e iso carrexa grandes doses de responsabilidade, esforzos e mesmo frustracións que hai que aprender a xestionar.
1. Se tiveses que escoller algún adxectivo co que definirte, ¿cal non utilizarías nunca?
Aburrida, convencional
2. Navegas polo eido do microrrelato con certa fluidez, aínda que tamén percorres os sendeiros da poesía. Cal aviva máis a túa paixón creadora e creativa?
Hai días que navegho e outros que me deixo ir á deriva. Hahahaha
Din por aí que non se debe escribir coas vísceras, que hai que ser reflexiva, que ten que pasar a quentura e asentar o proceso e as ideas. O meu impulso primixenio sempre é visceral. Ás veces, acontece que tanto poesía como narrativa ou microrrelato van estruturados, nacen cun fin, cunha liña argumental clara; outras veces, sen máis, unha comeza a escribir e déixase levar. Non deixa de sorprenderme este proceso, porque cando rematas, a maior parte das veces non é tal e como o pensaras nun primeiro momento, o fío argumental muda como mudan os días, os sentimentos e a propia vida.
3. Democratizar a cultura ou popularizar a mediocridade? Se cadra é unha obviedade, mais agradecería a túa reflexión sobre esta dicotomía que vai in crescendo.
A mediocridade é aburrida, e eu non son unha persoa aburrida e moito menos á que lle guste aburrirse. Encántame a xenialidade, o sorprendente, e iso ten que ser a cultura, algo que nos sorprenda día a día. Algo que descubrir e que nos descubra a nós mesmxs —que nos faga reflexionar, unha vez, dúas ou unha vida enteira—. Se popularizamos a mediocridade cando imos decatarnos de que estamos ante unha grande obra de arte?
A cultura en si mesma é aprendizaxe, crítica, o malo disto é que para sermos críticxs co que nos rodea temos que facer aquilo do “Sapere aude”, aprender a pensar por nós mesmxs e iso carrexa grandes doses de responsabilidade, esforzos e mesmo frustracións que hai que aprender a xestionar.
Ao longo da pandemia vimos que a cultura foi a responsable de facer que nos arrepuxésemos ante o encerro, músicos agasallándonos coa súa arte, escritorxs lendo a súa obra online, pintorxs con titoriais,… de súpeto, todas aquelas materias que a moitxs lle pareceran banais no instituto cobraban sentido, collían forza e unha vez que puidemos saír á rúa e concentrarnos en buses e metros, en terrazas, praias,… a apertura dunhas cousas, significou o peche sen sentido de salas de exposicións, de teatros, de salas de concertos, cines,… inda que reducisen capacidade, inda que levásemos máscara. Foi tirar pola borda o terreo conquistado nese mes, neses dous meses.
4. Que supón para ti a consecución dun galardón literario?
O respaldo de sentir que non popularizas a mediocridade. O pulo de saber que o que fas serve para algo máis que para gardar nun caixón.
5. Como lecturas, ¿que clase de literatura te apaixona máis? E por que?
Nunca escollín. Leo teatro, poesía, ensaio, narrativa, novela, contos infantís,… Porque preciso de todas esas lecturas para vivir.
6. Saltando esa tópica expresión de “escribir desde nenxs”, ¿que buscas co proceso da escritura literaria?
O proceso da escritura literaria é tan fermoso que cun simple lapis e unhas cantas follas en branco permíteche viaxar por todos os mundos posibles, ser todo o que se desexa, vivir outras vidas, noutras peles e, sobre todo, esconxurar os males. Así foi como naceu en min, ata os dezaseis fun unha persoa tímida de xeito infinito e os males esconxurábanse por escrito, o meu carácter mudou en parte, pero o vicio da escrita segue sendo irrenunciable.
7. Cres que a lingua galega está en perigo de extinción?
Se seguimos vilipendiándoa, seguro. Decote, as cousas en perigo de extinción cóidanse con maior mimo, como cousas sacras que cómpre salvagardar, e isto non está pasando. O galego non é só unha lingua, é unha cultura, un sentimento, unha terra, unha historia, dándolle as costas dámonos as costas a nós mesmos.
Teño que recoñecelo, agora que estamos aquí, a peito aberto; hai algo en min que se retorce cando vexo a avoas que toda a vida falaron galego, que criaron xs fillxs en galego que agora lle falan xs netxs en castelán, e… nese castelán que nunca antes pronunciaron porque se lles falan a lingua nai séntense de menos. Que problema tivemos nunca xs galegxs en expresarnos nunha lingua, a nosa, e noutras? Fomos carne de emigración, fomos país de acollida, capital cultural, lingua rexia e lingua do pobo. Hai algo do que avergoñarse?
E por riba temos unha lingua tan rica, con tantos matices, con tantas verbas para designar o mundo que non se poden traducir a outras linguas, que sería unha mágoa deixala morrer cando podemos vela florear e gozala en todo o seu esplendor.
8. Se temos que combater con maior contundencia o machismo, ¿por que aínda boa parte das institucións culturais da Galiza seguen estando comandadas por homes? Será por causa do persistente paternalismo cultural?
Esa é unha pregunta interesante. Será que hai moito “non machista” da boca para fóra? O paternalismo non é só cultural, é social, permeable dende arriba a abaixo.
Algunha vez contastes cantas mulleres e cantos homes forman parte do pleno da RAG? A cantos homes e a cantas mulleres se lle ten dedicado o día das Letras Galegas? Hai homes cunha soa obra escrita moi ben considerados dentro da literatura galega, e hai mulleres con mancheas de obra publicada das que hai quen non oíu falar nunca.
A erradicación do machismo ten que ser un feito a todos os niveis, e para iso fai falla valorar a toda a poboación non polo seu sexo senón polas súas capacidades, estamos dispostxs? Para iso fan falla grandes doses de responsabilidade, actitude crítica e mente aberta.
9. Por que, de modo xeral, non se pode vivir do oficio de ser escritora? Que falla para que a arte, nos seus distintos formatos, non sexa o suficientemente valorada polo público receptor da mesma?
A xente adoita pensar que escribir escribe calquera, que os libros son caros, que non merece a pena ler,… por iso nunca viviremos da escrita.
Vouche contar a miña historia. A miña carreira en Filosofía saíume do lombo toda ela, non sendo o primeiro ano. Fixen tortas, biscoitos, madalenas a compañeiras e compañeiros, fixen broches, toucados, acuarelas e dei clases particulares para poder pagala, ata escribín discursos de voda. Curiosamente, houbo xente do meu entorno que coidaba que podía pedir estas cousas de balde polo mero feito de estar dentro do circulo de amizades, ou porque simplemente “iso a ti non che custa nada”. Por que non se valora o traballo que provén das artes, das habilidades, da escrita? A min non se me ocorre ir onda a miña amiga óptica, a dentista, a enfermeira e dicirlle que fagan o seu traballo de balde.
Que fai que a entrada a un museo, un libro, un CD, un concerto nos pareza caro, pero non a visita ao dentista, á perruquería, a un restaurante? Quen non valora o traballo dunhas e doutros por igual debería facer que llelo mirasen.
10. Quedaron moitas preguntas no tinteiro; daquela, formula ti mesma unha e respóndea
En que lugares te perderías?
No Arquivo secreto do Vaticano, na Biblioteca de Coimbra ou na Biblioteca do Trinity College. En calquera enclave natural galego, nos seus pobos, nas súas cidades, nas súas aldeas. Pero teño que confesar que hai un lugar ao que sempre volvo, no que adoro perderme, Florencia.
