Cando os seus pés a duras penas eran quen de dar uns pasos, sente como o corpo cede, rendido. Polo seu maxín pasa a idea de deixarse caer alí mesmo, á beira da deserta estrada, cando divisa ao lonxe un puñado de casas. Unha chispa de esperanza devólvelle as forzas, presto encamíñase cara ao que semella ser unha pequena vila. Ao entrar non a recoñece, non lembra estar nunca alí. Por non lembrar, non lembra nada: o seu pasado, o seu destino, nen sequera o seu nome. Do único que ten certeza é que leva tres días camiñando sen cruzarse con ninguén, apartándose polas noites uns metros da estrada para deitarse e descansar. Sempre por teito un indiferente ceo que ignora a súa existencia.
Nada máis traspasar as primeiras casas nota que a súa presenza non pasa desapercibida. Desde as xanelas, os habitantes seguen o seu errático andar, con expresións que van desde un medo atávico a unha ira incontida. Un temor irraconal apodérase del e máxime cando un grupo de nenos perseguidores corren ás súas costas ao berro de: “Xa está aquí!, xa está aquí.” Non comprende nada. A confusión afógao e sacando as poucas forzas que lle quedan, dá media volta e bótase a correr sen mirar atrás. Non sabe de que fuxe, só que alí está en perigo e debe afastarse canto antes. Pero xa é tarde, unha parella de uniformados córtalle o paso, inmovilízanlle as mans cuns grilletes e, sen explicación algunha, condúceno á vella comisaria.
Atópase nun edificio derruído, que aínda conserva pendurados das súas paredes pósters do que semella ter sido un antigo réxime. Por máis que trata de furgar na súa memoria, todo aquilo resúltalle estraño. Sometido a interrogatorios cortantes e cheos de rancor, repite unha e outra vez que non sabe nada, que non lembra. “Ti destruiches isto…e agora chegou o intre de pagar polo que fixeches”, brada o axente máis corpulento, mentres as súas mans encamíñanse ameazantes cara a súa cara. O segundo axente amósase máis comprensivo, ata que farto das súas negativas, releva ao compañeiro na súa tarefa de mallalo a labazadas.
Tres horas de preguntas e silencios, para logo conducilo a un enorme campo de trigo baixo un ceo cinsento que anuncia malos presaxios. Alí recibe unha gadaña e na compaña de medio centenar de mulleres e homes exhaustos comeza a segar. Nese intre, parece espertar algo no seu maxín. Ao tocar o trigo coas mans, imaxes de xente berrando e unha voz ( se cadra a súa?) dando ordes, acuden a súa cabeza. Era como se aquel campo estivese impregnado dunha historia que quería esquecer. Por un intre deten o labor e un encargado fai que volva ao mesmo, coa axuda dunha fusta delgada e flexible, que se lle presenta como un obxecto coñecido.
Pouco a pouco, comeza a entender. Fora vítima dun réxime opresivo, pero ao mesmo tempo un dos seus brazos executores. Non sabe ben en que posto, quizais oficial, xuíz ou verdugo. Do que empeza a ser consciente é de que ocupara un cargo importante, responsable da destrución daquel lugar e da posterior miseria. Atópase perdido e acorralado, consciente da súa nova condición. Sabe que non pode nin vai ser perdoado.
E mentres sega, os recordos continúan a asaltalo, cada vez máis nítidos. Si, foi o comandante dun campo de traballo e agora é como un daqueles que ata pouco estiveran ao seu mando. De súpeto, detense. O encargado achégase coa fusta, pero antes de que o golpee, ergue a gadaña cara a el e a súa mirada crávase no horizonte e a súa mirada queda atrapada nunha visión que o paraliza: el mesmo, traballando con furia, consumido polo esforzo, esgotado. E logo outra imaxe. E outra. E outra máis. Centos, miles de seres asexuados (non é capaz de saber se son homes ou mulleres) atrapados nun bucle infinito e anguriante.
Comprende que non está só, que como el hai moitos máis, os antigos donos das fustas, agora reducidos a meras sombras, mentres son outros os que ostentan o poder. Sabe que lle agarda un castigo do que só a morte o liberará. Baixa a gadaña e volvendo a vista ao chan prosegue co seu labor.
Soños deciduos habitan o momento. Anícase alguén que así fenece. Porque se ergue sendo outro. Outro que segue tendo na boca semente incomprendida. Outro con feridas abertas aceptadas. Outro sabedor de que posúe un corazón incapaz de diluír a tormenta. Que coñece a estrondosa indiferenza que provoca. Que se adapta á súa propia inadaptación. Outro que xa non agarda, que coñece a quietude da armela.
Hoxe, coma todos os días, pero se cadra máis aínda, facemos esa gran festa dos libros. Que sería da especie sen o milagre da escritura e, por ende, da lectura?
Cando o ser humano decide que hai cousas que teñen que perdurar no tempo porque a sabedoría acadada é maior e non pode fíar todo á memoria ou á transmisión do coñecemento de xeito oral, aparece a escritura, aló nos albores “da humanidade” -e deixádeme que isto último o poña entre comiñas, que coa que temos enriba…
Escribimos muros, louza, papiro, vitela, o que se nos puxese por diante e precisamos logo do marabilloso invento da imprenta porque non nos chegaba a nada tanto soporte se non podiamos trasladar os textos cuneiformes do imperio acadio ou os muros do templo de Luxor ao longo e ancho do globo.
A mañá levoume a pensar non só neste caos de inicios, de soportes, de necesidades, en lugares e personaxes imbrincados en determinadas obras que todos coñecemos, senón no que hai antes ou despois. Nesa pulsión de quen che agasalla un libro ou de a quen agasallas un libro. Hai algo máis íntimo e valente nesa escolla individual? Case todos os libros que inundan os andeis da miña casa son unha escolla propia para a lectura ou unha escolla que alguén fixo para min. Conste que algo de refugallo tamén se xunta, pero igual é só un tres por cento do total.
E cada libro que me escolleron garda dentro das súas páxinas un re-cordis, con toda a etimoloxía da palabra latina, ollando en fite para min. O lugar no que me fixeron ese agasallo, a persoa que o fixo, a relación entrambas, un sentimento, unha despedida, un reencontro, un bico, un perfume, unha ilusión, un soño, unhas letras… E volvín pasar pola man todas esas lembranzas que son eu e son a outra persoa.
E volvín á voz da avoa cando me contaba o conto de Genoveva de Bravante para que comese algo; ás mans do avó, cando me ensinou o libro de ebanistería que herdara do seu pai -e este, á súa vez, do del-; aos meus doce anos e ao aburrimento inmenso dun verán no que, ás tres da tarde, non podías baixar á praia por ser cedo de máis, e aproveitei para apañar aquel volume de teatro de Shakespeare que ulía tan ben… Volvín á aquela mañá na que esta que agora escribe, tan infinitamente tímida, se achegou á súa profesora de literatura para suplicarlle que lle mudara o libro de lectura que lles puxera na aula porque non era capaz de pasar da páxina 20 -co tempo lino, por superalo, e certamente non pagaba a pena-. A Os dous de sempre, unha tarde e o número de teléfono de alguén a quen quero de marca páxinas. A aquel primeiro soldo como camareira, que recibía nun comezo por días, e do que gastara dez euros nunha edición de peto de Los pilares de la tierra do meu querido Follett.
Transitei por aqueles libros que eran compendios sobre outras civilizacións extintas que podían mercarse no todo a cen. Recuperei a ollada de repelús que me dedicara aquel mozo que me dixera, aos meus dezasete anos “pero tú lees mucho, ¿no?”. A aquel amor de universitaria que tivo a ben regalarme un libro de Sebastião Salgado vendo que quedara prendada daquel exemplar nunha caseta na Feira do Libro da Coruña.
A Xosé Antonio e todos os libros cos que traficamos e nos queremos. A Manuel e aquel libro de Wittgenstein que me toleou da cabeza e que segue en garda e custodia.
E volvín á ilusión de Laura Rey, que gardaba As mans da terra entre as súas coma protexendo un paxariño feble. Á ousadía de Rodrigo Costoya, que un día se puxo a escribir e, cando compendiou a vida do seu Pedriño en Portosanto descubriu que se lle fora das mans tanta impetuosidade. Ao síndrome da impostora e á indecisión de María del Carmen Rey, cando comezou a ceibar Escapados e Mulleres tras dos valos. Á necesidade de darlle voz a tantas historias acaladas da man de Rosario Regueira, ás Tardes de domingo de Ramona Giráldez, a ollar tras A fiestra aberta de Juan Parcero. E volvín a Arancha Nogueira, a Xosé María Vila Ribadomar, a cada unha destas persoas que un día soñaron e nós con elas.
Volvín a aquel primeiro libro ao que lle ilustrei a capa e que me uniu á persoa coa que hoxe comparto vida.
Ao libro que tan amorosamente me regalou o meu irmán por un aniversario e que… non fun nin quen de abrir porque me horrorizaba o autor, falecido hai nada.
Volvo á ollada do meu fillo cando lle lía A tartaruga que quería durmir, e, ao rematar, lle contaba aquilo de “e axiña quedou durmida” e el ollaba o debuxo e sinalaba a un mosquito e dicía, “Axiña debe ser esta”.
Volvo a quen lle dediquei libros, as amigas e aos amigos que escribides e que nalgún intre me agasalláchedes un libro, unhas letras nun pano de mesa, un recordo que merece quedar entre as páxinas dun libro, porque… a literatura dende sempre salvou vidas.
Por un motivo ou por outro, o que fora unha das súas grandes paixóns acabara por caer, sen remedio, no esquecemento. Quen antes enchera veladas con melodías, agora permanecía en silencio. As noites de esplendor semellaban pura utopia e o eco dos seus días de gloria esvaecíase na brétema do tempo. As obrigas cotiás e sobre todo o feitizo de novas afeccións, como a pintura e a escritura, fixeron do seu vello aliado algo ocioso, irrelevante. Agora, permanecía relegado nun recuncho do salón, atrapado na súa caixa e cuberto por unha fina capa de po.
Había momentos que sentía remordementos e, por un breve tempo, collíao nos brazos e conseguía sacarlle un sorriso. Mais, pronto se cansaba e devolvíao ao seu encerro, dunha maneira fría, case despectiva.
Hoxe, ao pasar ao seu carón, lembrouse de que había máis de dous meses que non lle prestaba atención . Achegouse a el e un suspiro ruidoso, entre rabia e deseseperación, pareceulle que saía do interior do estoxo, reclamando atención.
—Ah, estás aí! —exlamou, co corazón axitado polo que viña de escoitar.
—Levo aquí media vida —contestoulle desde dentro da súa gaiola— Pero iso a ti iso dache igual, verdade?
Ficou petrificado, sen saber que facer. O sentimento de culpa impedíalle reaccionar. O acordeón continuou:
—Lémbraste cando chegaches ao “Arco Iris” e me elixiches entre máis de media ducia que che amosou o dono? Eu non me esquezo, non, viñas cun colega meu, que deixaches alí para que eu che resultase máis económico. Agora pregúntome. Cando me tocará a min pasar por ese trance? Porque cada vez teño máis claro que me detestas. Ai, aqueles anos! Xa esqueciches os concertos con bailes baixo a luz ténue do solpor, que facían que me sentise vivo? Tempos felices aqueles, e non como agora, encerrado aquí, dia tras día, facéndose eternas as horas.
O dono baixou a cabeza, incomodo e avergonzado, dirixiuse cara a el. Abriu a caixa e tomouno en brazos. O acordeón seguiu a falar:
—Eramos inseparables, e os teus dedos atopaban as harmonías precisas nas miñas teclas, cada nota era unha confesión, un segredo. Ata que rematada a pandemia todo mudou. Un día deixaches de collerme e tras del viñeron outros e outros. O encanto, polo motivo que fose, esvaecérase. Foi quizais culpa miña, di? Ou hai outro motivo? Acaso xa non che sirvo?
Tentou responder e nun fino fío de voz, murmurou:
—Non é iso. Ti non tes culpa ningunha…, é a vida, os problemas.
—A vida! —exclamou o acordeón. Desculpas, só desculpas. Eu estiven sempre ao teu lado nos momentos de alegría pero tamén nos malos e así é como mo agradeces?
O silencio envolveu o salón. Abriu os foles e comezou a acariñarlle as teclas. Despois de moito tempo, o acordeón comezou a respirar compasadamente e as notas encheron de nostalxia e ledicia o salón. Esa noite as paredes volveron vibrar de novo, cun vals perdido, cun pasodobre agardado, cunha muiñeira sentida. Quizais aquel vello amor aínda non morrera de todo. Quizais só estaba esmorecido e a tempo de rexurdir.
O salto, imprescindible. Para vencer os muros que ergue o medo. Para fuxir da mediocridade que supura deste odio vixente.
O salto, inevitable. Para brincar entre a inconsciencia, o desvarío, a barbarie naturalizada.
O salto, necesario. Para respirar entre a violencia que nos cospen, para esquivar os trapos que nos impoñen.
Agardamos onde houbo fiestra. Cuestionamos para a medra, sentimos para que resista o alento que nos queda. Amamos para que teña sentido o latexo entre a tormenta. Saltamos, saltamos sempre, aínda, na procura da beleza.
