O sábado 15 de marzo de 2025 ás 12:30 horas na Casa da Cultura de Vilalba, o Instituto de Estudos Chairegos, coa colaboración do Concello da Cultura Galega e do Concello de Vilalba, organiza a presentación de “Recoñecer, actuar e restaurar. Manual básico para afrontar as violencias machistas”, que correrá a cargo de CARME ADÁN, Doutora en Filosofía e ensaÍsta. Directora do Centro de Documentación en Igualdade e Feminismos (CDIF) e coordinadora do equipo que elaborou o manual. Presentará o acto Marisa Barreiro, presidenta do IESCHA.
O auditorio municipal de Vilalba acollerá a presentación deste proxecto audiovisual producido por Navíos e Folerpas o vindeiro sábado 15 de marzo ás 19:30 horas
A produtora Navíos e Folerpas anuncia a estrea do documental “Lévame a idea” para o vindeiro 15 de marzo no auditorio municipal de Vilalba, ás 19:30 horas. Un traballo que pretende recoñecer ás mulleres creadoras e divulgadoras da música de tradición oral galega.
No ano no que se dedican as Letras Galegas á poesía popular oral personificada en sete cantareiras e tocadoras destacadas, cómpre reivindicar cunha óptica feminista e interxeracional o papel fundamental das mulleres na preservación da música e a cultura tradicional de Galicia, piar esencial da identidade colectiva. A transmisión oral das letras e músicas que nos vertebran como pobo guían as entrevistas que recolle este documental a mulleres que aportan a súa visión desde distintos eidos, como o musical, o académico, o divulgativo, o artístico ou o antropolóxico.
O documental trata temas fundamentais como a invisibilidade e infravaloración destas músicas e cantares desde unha perspectiva feminista e galeguista. Tamén se afonda no pouso da violencia presente nas letras tradicionais, na remuda xeracional e no machismo que segue pesando sobre os grupos de pandeireteiras e cantareiras actuais. Ademais, ponse en cuestión a posibilidade de que a música tradicional funcione como porta de entrada ao galego, unha lingua fundamental para a nosa cultura. Neste senso, o documental tamén sitúa o foco no impacto da represión franquista sobre a música de tradición oral feita por mulleres en Galicia, un capítulo escuro da nosa historia que é preciso lembrar e analizar.
A través das súas voces e vivencias, coñecemos a Teresa dos Cucos, veciña de Pontella e informante de varias das tonadas máis coñecidas e versionadas da música actual; Baselisa Romay, fiel compañeira de canto de Teresa e tocadora de pandeireta; Carme de Tines, memoria viva do noso patrimonio inmaterial: a eira da casa onde reside alberga na súa memoria os seráns do lugar de Seaia; Felisa Segade, unha das mestras e artistas máis recoñecidas, piar das históricas Leilía e vocalista do grupo Tres pesos; Sés (Mª Xosé Silvar), cantautora galega coñecida polo seu estilo único, que bebe tamén de fontes tradicionais cunha forte identidade galega e con letras comprometidas e reivindicativas no que atinxe á lingua, á igualdade e á xustiza social; Mercedes Peón, pioneira na divulgación do canto e a pandeireta, multiinstrumentista con traxectoria internacional e parte fundamental da asociación Somos Pandeireteiras; Xulia Feixoo, etnomusicóloga centrada no estudo e transmisión das músicas de tradición oral, percusionista no Cuarteto Caramuxo e na orquestra folk SondeSeu, coautora do libro Mulleres de Gargamala e autora de Maruxa das Cortellas e Concha do Canizo; Beatriz Busto, mestra e etnomusicóloga, especializada no NO-DO franquista e autora do libro Pandeireteiras de Mens, grupo homenaxeado nas Letras Galegas 2025; Branca Villares, música de tradición oral, mestra e divulgadora cultural, colaboradora no disco que Richi Casás lle dedicou á súa avoa Rosa Casás, referenciada tamén nas Letras Galegas xunto coa súa tía Adolfina; Felicidad Casás, neta de Rosa Casás; Lupe Blanco; pandeireteira e mestra das regueifas de Bergantiños, na actualidade imparte obradoiros en escolas de regueifa e en centros educativos; Isabel Vigo, do Arquivo do Patrimonio Oral da Identidade do Museo do Pobo Galego, onde se recollen todas as gravacións que a musicóloga suíza Dorothé Schubarth realizou no seu traballo de campo e os cancioneiros onde as documentou; Lola López e Isolina Rodríguez, fundadoras da Asociación O Teixeiro e impulsoras da Festa da Pandeira do Piornedo; Malvela, un dos grupos que abriu camiño coa gravación de catro discos, evidenciando que a música non entende de idades; Xiana Lastra, vocalista da Banda da Loba e mestra de galego na Educación Secundaria Obrigatoria; Andrea, Alejanda, María e Mariana Montero, referentes da música actual de percusión tradicional no grupo Lilaina, con proxectos compartidos con Baiuca e Aliboria, levando a música popular galega a escenarios como o do Wizink Center; Eva Fernández, membro do grupo de pandeireteiras Ferriñas Bravas e creadora da revista online de cultura tradicional Rebelico; e Julia Marín, de Artesanía JMR, artesá de instrumentos populares que atopou o seu oco nun sector aínda hoxe moi masculinizado.
Todas estas mulleres realizan un percorrido que abrangue desde a transmisión oral dos versos cantados ata a investigación, custodia e divulgación deste tesouro cultural nos eidos académico, artístico e comunitario. Elas fían unha historia colectiva de resistencia, creatividade e amor polas raíces. “As mulleres que nos aprenderon o mundo cantando, cultura viva cun marcado carácter de pasado, presente e futuro”.
Lévame a idea é un documental producido por Navíos e Folerpas e dirixido por Laura Varela, Iria Villares e Vanesa Siso.
O vindeiro sábado, 15 de marzo ás 20 h., o local lucense A Depensa do Saa acollerá outra entrega da iniciativa cultural 1/2 HORA DE POESÍA. Nesta ocasión contará coa participación da escritora e poeta lucense Beatriz Dourado, que será presentada polo escritor chairego Martiño Maseda.
Estes seráns poéticos foron ideados polo escritor Manuel Vázquez, coa colaboración de Xosé Manuel Saa, propietario de A Despensa do Saa, o espazo onde se desenvolven ditos recitais. De periodicidade mensual, esta convocatoria poética pretende impulsar a literatura en galego grazas á achega creadora de voces poéticas como Xavier Rodríguez Barrio, Marica Campo, Beatriz Dourado, Martiño Maseda, Luis Valle, Ánxela Gracián, Xulio López Valcárcel, Xulio Pardo de Neyra, José Estévez, Ana Mar Fraga Rábade, Xesús Bermúdez Tellado, Toño Núñez ou Xesús Trashorras, e outras que se irán sumando segundo se vaia desenvolvendo este novo xermolo cultural na capital lucense.
Beatriz Dourado
A protagonista da 1/2 HORA DE POESÍA que se celebra neste mes de marzo, Beatriz Dourado, naceu en Barcelona. Filla e neta de emigrantes galegos. Na actualidade reside en Lugo. E exerce de profesora de Lingua e literatura galegas no IES da Terra Chá, Xosé Trapero Pardo. Feminista, defensora da igualdade, da xustiza social, dos dereitos civís fundamentais, amosa a súa actitude comprometida no día a día e a través da súa faceta como escritora. Características que xa podemos apreciar nese estourido poético que provoca intraGUERRAS, plaquette publicada por Editora Urutau, e coa que gañou o VII Premio de Poesía María Mariño. Ou noutras obras igualmente galardoadas en certames literarios coma o Premio Contos de verán de El Progreso, o Certame Literario Terras de Chamoso, o Certame de Relatos Curtos Os Viadutos de Redondela, o Certame de Microrrelatos de Vilalba, o Certame de Poesía Avelino Díaz, o IV Premio de Poesía Florencio Delgado Gurriarán, o Premio Arume de Poesía infantil ou IV Certame de Caligramas CONSTANZA DE CASTRO. Salientando igualmente a súa participación e coordinación en proxectos literarios como MANIFESTO 25. Trinta voces pola eliminación da violencia contra a muller (Alvarellos Editora, 2021) ou IRMÁS. Oito diálogos contra a desmemoria (Alvarellos Editora, 2023).
Ademais da obra individual arriba citada, tamén deixa o seu trazo persoal nos seguintes volumes colectivos:
– IRMÁS. Oito diálogos contra a desmemoria, publicada por Alvarellos Editora no 2023. – Os Ancares en Outono, publicado en 2022 pola Asociación Veciñal Irmandade Naviega. – Historias no Camiño, publicada en 2021 pola editorial Elvira. – Antoloxía 21 voces poéticas. 8 de marzo. Versos na Loita Común, publicada en 2020 nunha edición dixital en Culturalia GZ. – Microrrelatos premiados no Iº e IIº Certame do Concello de Vilalba, publicada en 2020 por Alvarellos Editora. – Certame de micro-poesía Vilariñas, publicada en 2019 por Nova Poesía Guitirica/Os Vilares Lareira de soños. – Isidro Novo (1951-2018), publicada en 2019 polo Concello de Lugo. – Os Viadutos. XVII Certame Literario de Relatos Curtos, publicada en 2017 por Editorial Galaxia.
*Información da autora recollida do seu espazo na AELG e da Galipedia
*Autoría imaxe da Beatriz Dourado: Distrito Xermar, 2024 (AELG)
Este ano o Día das letras Galegas está dedicado ás Cantareiras e desde Castiñeiro Milenario non podiamos deixar pasar a oportunidade para dedicarlles a Foliada de Inverno (15 de marzo) a esas mulleres, moitas delas anónimas, que foron as responsables de legar á posteridade, un dos grandes tesouros que temos, o inabarcable cancioneiro popular, cheo de coplas e melodías únicas. Por este motivo o obradoiro da Foliada vai estar dedicado ao estudo do xeito de tocar e cantar dos tres lugares das Cantareiras homenaxeadas este ano 2025: Agranzón, Mens e Vila da Igrexa. O obradoiro estará impartido por Roberto Rodríguez, mestre de pandeireta e gran coñecedor do canto e a percusión destas zonas. O obradoiro comezará as seis da tarde e terá unha duración aproximada de dúas horas. O prezo será de 10 euros para persoas non asociadas e de balde para asociadas.
Despois do obradoiro teremos uns petiscos para coller forzas e comezar, arredor das nove, a Foliada de Inverno. Como sempre arrancarán a festa os grupos locais de Foliadeir@s do Castro e Treitoira. A continuación as pandeireteiras de Xaora e Asubíos da Chaira para rematar. Como sempre agradecemos aos grupos convidados a súa disposición para vir tocar e a Vicepresidencia da Deputación de Lugo e ao Concello de Begonte por colaborar para facer esta gran festa na nosa cultura.
Esta foliada vai dedicada a Adolfina e Rosa Casás da Vila da Igrexa; a Eva Castiñeira de Agranzón e a Manuela Lema, Teresa García e Prudencia e Asunción Garrido, as pandeireteiras de Mens e, por suposto, a todas esas mulleres que gardaron e transmitiron a tradición oral da nosa música popular, sen elas, o idioma, a música e o país no que hoxe vivimos non sería o mesmo.
O Consello da Cultura Galega ven de publicar o seu Barómetro anual da Cultura Galega, que inclúe música, literatura, audiovisual e artes escénicas, e o Festival Internacional Outono de Teatro de Carballo ocupa o posto 31 da clasificación global, como a terceira actividade de artes escénicas mellor valorada e o primeiro festival de teatro da nosa comunidade
O FIOT segue a sumar así recoñecementos, tras ser distinguido o pasado mes de xaneiro como o cuarto mellor proxecto cultural galego de 2024 polo prestixioso ‘Observatorio de la Cultura’ da Fundación Contemporánea
O Festival Internacional Outono de Teatro de Carballo, o FIOT, é o festival de teatro máis destacado da cultura galega en 2024 segundo os seus xestores. O Consello da Cultura Galega ven de publicar o seu Barómetro anual da Cultura Galega, que inclúe música, literatura, audiovisual e artes escénicas, e o Festival Internacional Outono de Teatro de Carballo ocupa o posto 31 da clasificación global, como a terceira actividade de artes escénicas mellor valorada e o primeiro festival de teatro da nosa comunidade. O FIOT segue a sumar así recoñecementos, tras ser distinguido o pasado mes de xaneiro como o cuarto mellor proxecto cultural galego de 2024 polo prestixioso ‘Observatorio de la Cultura’ da Fundación Contemporánea.
O BARÓMETRO DA CULTURA GALEGA
Iniciativa realizada polo Observatorio da Cultura Galega, do Consello da cultura Galega (CCG)
O festival O Son do Camiño (12,7%), Manuel Rivas (5,7%), o Culturgal (4,7%), Fillas de Cassandra (4,2%) e a celebración do Día das Letras Galegas (4,1%) son os principais eventos, accións culturais, persoas ou entidades máis destacadas no ámbito da cultura galega en 2024, segundo a percepción das persoas responsables das entidades culturais en Galicia. Así figura no adianto da nova entrega do Barómetro da Cultura Galega, iniciativa realizada polo Observatorio da Cultura Galega, entidade dependente do Consello da Cultura Galega (CCG), no que o FIOT ocupa un meritorio posto 31, como primeiro festival de artes escénicas de Galicia.
A clasificación por sectores
Por sectores, o avance do Barómetro da Cultura Galega tamén salienta o bo momento do sector musical, que foi o que máis resposta reuniu nesta edición (57,3%). Dunha banda polo protagonismo dos festivais, que suman un 28,2% do peso total no conxunto entre os que se atopan, o xa mencionado Son do Camiño (12,5%), e outros como o Festival Internacional do Mundo Celta, de Ortigueira (2,5%), o Resurrection Fest (2,3% que duplica o 1,1% da pasada edición), o PortAmérica (1,6%), o Sinsal (1%), o Festival da Luz (1%), Revenidas (0,7%) ou o Festival de Pardiñas de Guitiriz (0,5%). Da outra pola mención individual de formacións e músicos como Fillas de Cassandra, As Tanxugueiras, Baiuca, Carlos Núñez, Sés, Guadi Galego, A Banda da Loba… máis tamén polo papel das bandas de música e os seus certames.
O libro e a literatura ocupan o segundo lugar, co 24,9% das mencións. Os premiados en 2024 como Manuel Rivas ou Chus Pato, destacan canda nomes como Yolanda Castaño, Ledicia Costas, Pedro Feijoo ou Paula Carballeira. O Salón do Libro infantil e Xuvenil de Pontevedra (0,8%), a concesión dos Premios Follas Novas (0,3%) ou o labor editorial de Kalandraka (0,5%) figuran entre os citados.
En terceiro lugar sitúase o audiovisual co 22,7% do total de mencións máis salientables para o ano 2024. Os Premios Mestre Mateo, os Premios Feroz (entregados en Pontevedra) ou o Festival de Cans e filmes que xa apareceran en 2023 como as As Neves, de Sonia Méndez (1,4%), O Corno, de Jaione Camborda (1,3%), Matria, de Álvaro Gago (0,8%), ou As Bestas, de Rodrigo Sorogoyen (0,6%) ou series como Rapa de Jorge Coira (0,8%), a coprodución galego portuguesa Lume (0,3%) ou os traballos de Bambú Producciones (0,5%). Tamén hai espazo para intérpretes que repiten na clasificación como Luis Zahera (2,1%) ou Luis Tosar (1,5%), xunto con nomes novos como Lucía Veiga (0,5%). Entre os espazos de televisión, destaca de forma específica o Dígocho eu da TVG (0,6%).
As artes escénicas sitúanse en quinto lugar, por detrás das institucións da cultura, e acadan un 13,8% das mencións. Xosé Antonio Touriñán e Carlos Blanco, máis o seu espectáculo Somos criminaise punto final son os máis citados. O FIOT de Carballo (1,1%), a obra Iribarne (0,6%), o Centro Dramático Galego (2,1%) e as compañías Sarabela Teatro (0.7%) e Chévere (0.5%) destacan tamén na clasificación.
O FESTIVAL INTERNACIONAL OUTONO DE TEATRO (FIOT)
Máis de tres décadas creando teatro
O Festival Internacional Outono de Teatro (FIOT) é un festival que ofrece un programa comprometido coas artes escénicas e cos proxectos máis prestixiosos do teatro actual. Está organizado pola Asociación Cultural Telón e Aparte e conta coa colaboración do Concello de Carballo. Pola súa traxectoria, a calidade da programación, a variedade das propostas de intermediación cultural que ofrece e pola súa proxección, o FIOT sitúase como un dos festivais máis importantes de Galicia e referente cultural durante o outono: un mes completo de programación, con máis de 35 espectáculos e ducias de actividades paralelas, converten a Carballo na capital das artes escénicas da comunidade galega.
Desde hai 33 anos, o FIOT dá a coñecer en Carballo o traballo de compañías de referencia e de creadoras emerxentes. Mais, especialmente, busca atraer novos públicos ao teatro. O festival nace en 1992 como espazo para ofrecer unha progrmación de teatro de calidade na comarca de Bergantiños e impulsar unha estrutura creativa arredor das artes escénicas na zona. Desde entón, FIOT é o lugar de encontro entre artistas, compañías e programadoras, e aposta por estimular a creación e o traballo en rede tanto a través da oferta de espazos para residencias artísticas como da implicación, do propio festival, na produción e novos espectáculos, fundamentalmente de compañías galegas.
Nas súas 33 edicións, FIOT contou coa participación das compañías máis relevantes de Galicia e España, ademais do ámbito internacional, outorgando así espazo a numerosas disciplinas, novas linguaxes, xéneros e formatos; ademais de ofrecer estreas absolutas ou no territorio galego. Desde xeito, máis de 350 formacións e artistas presentaron os seus traballos no FIOT, con nomes tan salientables no marco do panorama escénico galego, nacional e internacional coma Blanca Portillo, Pablo Messiez, Rafael Álvarez ‘El Brujo’, Yllana, Ron Lalá, Pont Flotant, Titzina, Kamikaze Producciones, Compañía do Chapitô, Leo Bassi, Grupo Chévere, Timbre 4, Mofa e Befa, Xosé A. Touriñán, Quico Cadaval…
Ao longo da súa traxectoria, diversos recoñecementos acreditaron o intenso traballo do FIOT para achegar as artes escénicas do século XXI á cidadanía e recoñeceron o festival como unha das iniciativas teatrais do noroeste peninsular máis relevantes na actualidade. Entre outras distincións cítanse, ademais da ‘Insignia Cultural’ do ‘Observatorio de la Cultura’ da Fundación Contemporánea como mellor proxecto cultural de Galicia en 2022, o Premio da Cultura Galega 2018 no ámbito das artes escénicas outorgado pola Xunta de Galicia ou o Premio Galego do Ano 2018, entre outros.
